Puławy, strona 1

Pamiętam jak budowali drugi blok . Znaczy Żagiel budował. Coś mu nie szło. Bo dojechali do drugiej kondygnacji i pracę przerwano. Rok 2011/2012. Moje już Puławskie przeżywanie swojego M2 na kredycie. Wybrałem odczepioną część Niwy. Górował kościół w ciągłej kilkunastoletniej budowie, ulica Saperów Kaniowskich w opłakanym stanie zawijała na Armii Ludowej. A po prostej Spacerowa. Jedna z młodych ulic Puław już nie takich młodych. Piach,płyty betonowe później i nowe osiedle 4 bloków w kształcie każdy L docelowo miał powstać. Chyba się nazywa Słoneczny Stok. Wstyd ,że nazwy swego osiedla nie pamiętam. Za to pamiętam ,że ogrodzenia nie było , jedna elka górowała nad pobliskim instytuckim lasem.Plac budowy z najmniejszym z bloków był gwarny.W stronę także nowej ulicy Kopernika był gaj jabłoniowy. Już mocno niedoglądane te jabłonie. Skarłowaciały, jabłka jakieś mizerne i kwaskowate. Parchem pokryte,ale pyszne dla mnie. W tych jabłoniach wiła się dróżka asfaltowa do ściany lasu teraz przy rondzie na Sosnowej i Kopernika.Tam uchodziła. Dobrze ją pamiętam. Nawet bardzo. Chętnie przy niej rozkładała się młodzież i miejscowi kloszardzi. Mieli tu swoje lokale do spania latem. Byli bardzo grzeczni, zawsze jak obok nich przebiegałem ( bo zaczynałem po troszu przygodę biegową) to grzecznie dzień dobry. Nawet już im się opatrzyłem i podnosili rękę z daleka jak mnie widzieli. Przybysza z dalekiego Kołobrzegu…skąd mogli wiedzieć przeca. I ta moja Spacerowa była taka przaśna i naturalna. Taka skąpana w te jabłonie i całe tysiące odcisków psich i ludzkich stóp. Rowerów w lekkim błotku się zakopującym po deszczach czy na jesień. Tu miasto tylko mruczało i było swoistym dotknięciem i potwierdzeniem, że jest i ,że żyje. Tak w tych latach tętniło życie w mieście. Czy latem,wiosną jesienią czy zimą. Zawsze zastanawiałem się dlaczego ulica Skowieszyńska jest tak szeroka,tu dwa pasy i tam dwa pasy i w dół do nowej Sosnowej i szok… Gdzie skręcać? Czy prosto jechać? Prosto to płyty betonowe na Pieprznych Górkach były ze śliw ,gruszek bez liku,w prawo w dół na Kazimierską. A przed sobą nowe bloki stały. Tuż przy reliktach i fundamentach starych byłych domów. Przecież łącznik ,czyli ulica Ogrodowa ( teraz konia z rzędem kto mi pokaże tam ogród) była drogą polną, i od kaplicy na Niwie do Skowieszyńskiej była polna droga. Pamiętam ten przesmyk , skracał mi drogę na Dęblin sporo, lecz często przez błoto i śniegi nie był dostępny. Na moich oczach w dekadę Niwa się zmieniła. Drogi wypachniły,chodniki się rumienią , drogi dla rowerów stanowiące bezpieczeństwo się potworzyły. Armii Ludowej na Pileckiego się zmieniła. Ze piaszczystej i betonowych płyt Spacerowej zrobiła się elegancka asfaltówka z kanałem pieszym i rowerowym. Kopernika ,tak na niej uczyłem córkę jeździć na rowerze ( była wtenczas zamknięta-nieodebrana). Ale były całe gaje tych jabłoni instytuckich. Je zaczęto wycinać po mału. Tu pod zabudowę jednorodzinną – tak ulica Cicha ,czy Romantyczna miała miejsce bycia. Czy przy szkole znana firma budowlana wykarczowała w kilka dni jabłonki pod nowe osiedle naprzeciwko mnie. Na moich oczach i z okna pisała się nowa rzeczywistość Niwy. Gdzie czas ospały i spokojny minął bezpowrotnie. Zmiany aż w swych ryzach często uchodziły i stawiano nowe bloki, plac zabaw chyba największy, parkingi ,czy betonowanie przy szkole 11.Wyrwano ostatni korzeń jabłonki na Spacerowej rok temu ,znaczy w 2022. Blokowisko stało się faktem. Dziś wzniosły się w połowie dwa bloki a dwa dołki pod kolejne są wykopane. Spacerowa z nazwy już jest. Nic tu z przyjemnego spaceru w piachu,błocie w naturalnym puławskim klimacie zgodnym z naturą już nie ma. 400 metrów ode mnie zaczyna się u zbiegu Kopernika i Sosnowej zaczyna się las. Las zasadzeń w czynie społecznym lat 50-60. Dobrze wydeptane ścieżki na Górną , na wąwozy,na Greenways ,na Skowieszyn,Piasecznicę drogi . Ubite tysiącami uderzeń podeszw butów spacerowiczów, biegaczy, chodziarzy. Nawleczonych na koła rowerów setki kilometrów przygód i przeżyć. Setek wypadów harcerzy w teren.Dziś z wyciętymi drogami na przyszłe asfalty, z ogrodzeniowymi działkami na zabudowę wielorodzinną. Wdzierające się od Górnej nowe szeregowce pozbawiające coraz bardziej zieloności Puław. Harcerska ,czy Prusa rosnąca w nowe bloki kosztem lasów i zieleni. Betonowe płyty czekające na połączenie z rondem na Ceglanej i Zabłockiego. Wod-kan tworzony teraz za bokami na Orlika. Na naszych oczach. Puławy mają niecałe 44,5 tys mieszkańców po nowym spisie a bloków przybywa…zieleni ubywa…Puław ubywa..

W 2011 roku przeprowadziłem się do Puław z rodziną. Ruszyłem z Dęblina ,gdzie kilka lat mieszkałem na Pekinie. Poznałem subtelną miłość Dęblina do Ryk,czy na lewą stronę Wisły. WKZ – czyli Warszawa koło Zajezierza, czy Wschodni KaZachstan. A na Kwadracie na Lotnisku jest sprejem napisany wulgarny napis : Jeśli kupa wyjść nie może s*** na Ryki to pomoże. O dziwo byłem niedawno tam i ktoś poprawił wyblaknięty ten napis. Znak ,że szorstka miłość Dęblinian do mieszkańców Ryk pozostał. Choć to już tyle lat. Na Lubelszczyznę za pracą z Poznania przyjechałem w 2007 roku. Poznałem zupełnie oderwany od tego co słyszałem obraz kongesówki. Kiedyś jechałem całą Polskę do Radzynia na ślub kuzyna. Dworzec był PKS wybitny. Dla mnie zupełnie inny świat. Człowieka urodzonego i wychowanego na Ziemi Kołobrzeskiej ,Ziemi Odzyskanej. Murowanej, dachówką ceglaną krytą. Osłuchałem się jak to ten Wschód wygląda. Bieda, koń i zaprzęg, pług i kierat. Lepianki ,czy ziemianki. Kobiety w chusty zakute i chłopy pijane. Tak na zachodzie mówiono. Pamiętam to dobrze. I z takim nastawieniem jechałem pierwszy raz na Wschód.Przez Stoliczną Warszawę z przesiadką i na końcu autokarem na dworzec PKP w Radzyniu. Spotkałem inny świat. Zupełnie. Piękne ,zadbane miasto, z Pałacem i Parkiem. Nowoczesne ,brak kobiet zakutych w chusty i majaczących pijanych chłopów. Choć zaciąganie i kładzenie na inne litery był akcent to dla mnie ,pokolenia urodzonego Białorusina Dziadka był tylko muzyką dla uszu. Tak. Tato mój urodził się pod Baranowiczami na Białorusi. A ród mój z Ukrainy ,spod Kijowa. Tak. I Dęblin nie zawsze w Lubelskim był. Zabudowa drewniana, zbita. Kapkę nowego i starego. Małe miasteczko wojskowe od prawie dwóch stuleci. Ma swój urok. Historię często niedocenianą i zapomnianą. A przecież tu urządzali najznamienitsi architekci, panowały wielkie rody zapisane na annałach Polski. Bliskość jednak „cywilizacji” puławskiej nęciała i korciła. Eskapady do Zielonej Nadwiślanką pamiętam. Inny świat. Drogi szerokie ,dwupasowe. Neony i dymiące kominy i parowniki Azotów. Lata 2009-10 były dla  mnie poznawaniem Puław jako nowoczesnego miasta ,bardzo industrialnego z bogatą historią wielkich rodów tu żywiących się trudem pracy ludu i ziemi. Do tego masę imprez jakie Puławy oferowały. Pamiętam jak przechadzały się orkiestry dęte i nie tylko po tym mieście, jak muzyka klezmańska wybrzmiewała. Jak na zakończenie lata przejeżdżał Kult. Był basen i to nie jeden,były knajpy trwające do tej pory. Kino 3D w miejscu Nysa,czy Wermaht kino-teatre. Lody koło byłego Bristolu,czy tatar najlepszy w Antyku. Pałac ni jaki w bryle ,wille na Mokradkach piękne i Pałac Marii okazały ,uderzony obuchem zapomnienia i starości. Ulice Centralna, Piłsudskiego oddychały nowoczesnością. Masę zieleni to pamiętam ,pełno drzew, krzewów ,ładnych chodników i ścieżek rowerowych. Istna metropolia i widoczna przepaść wówczas między Dęblinem czy Rykami. To był cel mego bytu. I tak od 2011 roku na Niwie w świeżo wykarczowanych jabłoniach na Spacerowej osiadłem. Las instytucki do dziś mi towarzyszy i szumi. Pokaźne topole,sosny,buczyny,czy pachące do upadłego czeremchy na wiosnę. Choć z piachu i płyt ulica dostała asfalt i drogi dla rowerów,pieszych . Dostała latarnię, i nowe ,nowe bloki to smak został. Kocham ten zakątek Puław. Tu mam spokój i tu odpoczywam. Las i las miejski blisko. Często ubieram buty biegowe i szuram kilometry po duktach leśnych pachnących sośniną.Żywicznym znojem przeplecionym brzeziną ,czy dębową fasadą. Puławy do dziś mają masę smaków do odkrycia. Choć uleciał już czar ich z lat 2011. Choć dalej zielone ,ale coraz bardziej w brukowej kostce i blok hausach zamknięte. To ma klimat. I to nie ten Czartoryski dla mnie ,tylko miasteczka przez które przetoczyły się masy okupanckich wojsk,czy sojuszniczych. Zostawiających niczym pieczątkę po sobie jakiś ślad. To dla mnie jest niesamowite. Odkrywanie kawałeczka tajemnic tego miasta. Tak dla mnie nowego jak i tajemniczego. Dla turystów to budynek jungu i park. Dla mnie cała reszta. Port, Piaski, Piasecznica, Włostowice stare jak świat. Parchatka, Działki Urzędowskie,Niwa. Wszystko kryje tajemnice. Jak choćby u zbiegu dróg Kopernika ze Skowieszyńską .Tu ludzie w latach 70 palili znicze i się modlili. Teraz powstało blokowisko, ale jest kapliczka Frasobliwego. Ktoś jednak upamiętnił miejsce to ? czy tylko inicjatywa ludzka tego miejsca? Sam nie wiem, maryjna kapliczka została postawiona na Górnej. To zupełnie nowe miejsca kultu religijnego. Od lat 60 miasto budowało swoją nową tożsamość. Nowe oblicze. Spłynęło tysiące  ludzi by pracować i budować kombinat. Nową stronę Puław. Już nie letniskową i spokojną tylko industrialną  i nowoczesną. Tak bardzo nawet nowoczesną. Bo przecież pierwsza Parafia w mieście została erygowana 30 września 1919 roku. Tak kościół na górce.Czy takie smaczki jak ulica Japońska ,czy Wąska. Były ogród Jordanowski,czy amfiteatr nieistniejący.Puławy mnie interesują, bardzo nawet. Mam znajomych co z geście mojej rządzy poznawczej przekazują mi książki ,często unikaty. A ja chłonę, choć jestem tylko marny amator to mam o tym puławskim zagonku coraz więcej dobrego słowa i szacunku. I niech tak zostanie. Trudem rąk robotników zbudowane na nowo…..

Pamiętam mój pierwszy raz w Puławach..lata 2007... Bardzo utkwiła mi ulica Skowieszyńska. Była bardzo szeroka ,dwa pasy w tą ,dwa w tamtą. I nagle na skraju lasu instytuckiego, tego od pszczół bach!. Koniec . Przede mną rysowała się droga betonowych płyt usiana. W górę dość stromą. Ceglana. Nie wiedziałem co się i jak je z tą nazwą. Takiś śliwek, czy gruszek nie jadłem dawno jak przy tych płytach i tej ulicy. W górę do ściany lasu ,szlakiem GreenWays na Skowieszyn. Piaszczysta droga w górę, płyty betonowe jej wtórują. Po lewej nowe bloki w oddali. Nowe, chyba ze 2 czy 4. Na piętce ulepione. Blisko fundamenty starych domów. Zaszyte w lasku co kiedyś nie był przecięty nowopowstałą Sosnową.Jest tych reliktów włostowickich ceglanych trochę. Wystarczyło zanurkować w brzezinę z sośniną. Wyżej i wyżej. A tam piękne z cegły domy pamiętające zapewne dobre czasy Puław i Włostowic. Tych cegielni dwóch i młyna wiatracznego. Tych kilku ujęć wody dla miasta. Tych Tylmanowskich rowów wodnych ,czy carskich cembrzonych cegłą studni co zasilały wieżę wodną przy Pałacu. Wieża stoi do dziś ,a  pod Ceglaną szły nitki drewnianych rur zasilające w wodę najważniejsze miejsce młodego miasta Puławy. Przy wodociągach można kawałek takiej drewnianej rury zobaczyć.  Tam teren pełny w piaski i glinę. Przy zbiornikach rosną okazałe modrzewie. Tam zawsze stoi woda. Tam można i na mapach z XVIII wieku zobaczyć zbiorniki. Ci starsi pamiętają jak się tam kąpali. Dziś i po cegielniach dwóch nie ma śladu, po wiatraku ,gdzieś żarno podobno w lasku leży. Las nasadzony po wojnie zakrył wszystko. Te Tylmanowskie XVII wieczne nowości jak i były poligon austriacki. Pełno tam jeszcze okopów ,transzei ,lejów po bombach. I krzyży w ciszy czekających na rozgrzeszenie. 

Pamiętam jak na asfalt kończył się na skrzyżowaniu Saperów Kaniowskich z Armią Ludową. Dalej była droga najpierw polna, później w płyty betonowe uzbrojona. I na tej nowopowstałej Spacerowej były spacery. Jak się wprowadzałem w blok przy lesie pierwszy z numerem 9 to uwierzyłem w jej spacerowość. Przetaczające się całe kondukty ludzi z ludźmi ,ludzi z pieskami. Szli tymi płytami na boki się rozglądali a tam pod koniec lata smaczne ,choć już niedoglądane jabłonie się setkami metrów słały. Smakowałem te jabłonie. Biegałem między nimi. Ulica Kopernika była w proszku. A tej las za bramami i parkanem stalowym mnie męczył w głowie. Dlaczego ogrodzony? Co tam w nim było takiego co za bramą i płotem wysokim chronione? Tylko te kilka domów i uli masę? Czy coś więcej? Te kilka buczyn? Te soroki i sośniny rubaszne? Nie wiem. Patrzyłem na zdjęcia lotnicze niemieckie z 44 roku to w stronę Górnej było wyrobisko ,piaskarnia. Las był na mapach z 1916 roku już widoczny na Mokradkach. Nasadzenia pewnie wcześniejsze , folwarku Górna Niwa. A co z tym się wiąże to ulice jakie do mnie przemawiały. Kopernika była budowana , to wpadało się ulicą ,chyba Pszczelą na Górną Niwę. Skąd ta nazwa ? Zastanawiałem się mocno… I Karolina smażalnia ryb na Niwie… Tam mało kto bywał ,ale ta smażalnia mnie utkwiła w głowie. Mamy na Niwie taką gastronomię….

Las jabłoni wycięli, wyrwali.Powstały nowe bloki na Spacerowej i te koło mnie i te przy Kopernika. Przegonili tych co melinowali w tych jabłoniach. Powstał asfalt jak na Ceglanej. Wszystko się wyprasowało i nienaganną dbałością dali nową nazwę dla ulicy krótkiej ale kłującej nazwą. Pilecki jest dobry. Choć kto wymieni więcej niż jednego zasłużonego rotmistrza? Niwa się zmieniła. Bardzo. Kościół nad nią się stawił. Kaplica się sekularyzowała na komorę dającą power. Drzewa powycinali, wróble uciekły z Niwy. Żule zostały. Pan niosący dziadówy  niewysoki pozostał. Drepcze co ranek i pod wieczór. Marcin, czy Maciek też drepcze. Dotknięty chorobą umysłu, co dzień melduje się na placu ,w swoim świecie przeżywa dzień. Starszy Pan blisko Gościńczyka z brodą ma dobre słowo. Przy Grubym zawsze jest ktoś kto spyta czy mam 2 złote.. Po 6 rano dalej pani już nie młoda przebieża drogę na Kopernika. Dalej na Spacerowej snują się całe setki biegaczy, chodziarzy, psiarzy… Lubię rano z okna przy kawie o 5:40 rano spojrzeć za okno….na moją Niwę… czuję jej bicie serca,czuję oddech matuszki natury z lasu strony..jakoś mi dobrze…

Pierwszy śnieg. Na mojej wsi za gówniarza wybawienie. To już koniec tyrady na ogródkach. Już są skopane, już w nich jest ład i porządek. Już zapach dopalających się łęcin ziemniacznych jest za nami. To już pograbione wyrwane suche łodygi fasoli i grochu. Pomidorów i papryk polnych suszki popalone już dawno. Tylko rządek sterczącej i zakopanej pory jest gotowa na pierwszy śnieg, na pierwszy listopadowy mróz. Na ten czas nieprzychylny i niełatwy. Już wykopane opokope, pokopcowane, względnie w piwnicach w skrzyniach z piachem zimują. Kartofle , tak podstawa naszego bytu są w kopcach czy workach przechowywane w chłodnym. Bo przyroda nie lubi próżni. Jak taki ziemniak ciepło poczuje to kiełkuje… Cebula dawnym sposobem w warkocze spleciona i dynda nad sufitem. Wtóruje jej czosnek. Nasz , silny, mocny ,na każdą chorobę potrzebion. Choć i siatkowym worku pod sufitem cebula lubi się wygrzewać. U dziadka pamiętam jak na strychu wysypana była i czosnek i tak dziadek podchodził co czas jakiś i motyką tą cebulę przewracał by z każdej strony obeschła. To ogromnie ważne …cebula swoja ,ta piekąca, ta łzawiąca to podstawa kuchni domowej. Bez niej nie da rady. To do ogórka ,to do surówki, to do gulaszu, to do kanapki ze smalcem to w końcu jako podstawa syropu na przeziębienie. Tak. Pole przyprószone troszkę jest. Na nim por , gdzieś hortensja podgasa. Jabłonie i grusze już oberwane. Bez liści czekają na wiosenny świt. Wiśnia i śliwa podobnie. Cicho wiatr między nimi szumi i przechodzi. Cisza i spokój. Już tłuczka kiszonej beczki nie słychać po domach. Już na parapetach dosychają nasionka misternie wygrzebane z pomidorów swoich, tych bawolich serc i malinówek. Z tych papryk zielonych i białych. Dyni i kabaczków mrowie a z nimi patisony. To już całe piwnice i spiżarnie gotowych przetworów. Tych żelaznych jak kiszony,konrniszon, kiszona, zawekowana. Kompotu z czereśni i wiśni. Dżemu z agrestu i malin soku. To Truskawkowy smak w słoiku zamknięty. Kiedyś długo smażony ,dziś w żelfiksie. To sałatki ogórkowe, leczo paprykowe, czy ćwikła solo lub z papryką. To soki jabłkowe w litrach wielu. Ale i smaki nie tradycją okraszone. Nowe ze świata przepisy. Smaki orientale ,czy azjatyckie. To patison na ostro,czy dynia. To nowe owoce lat 90 w słoikach. Anansowe powidła,czy teraz liczi w zalewie słodko-kwaśnej.

Tak , pamiętam za gnoja latałem na ten wczesnozmarźnięty ogród i rwałem łodygi malin. Goniłem do domu. Myłem i kroiłem na kawałki nieduże. Ot 5 cm i gotowałem …woda co jeszcze niedawno była tylko wodą zaczęła wydawać nowe smaki i zapachy. Malinowy zapach rozchodził się po każdym pokoju w domu , barwa się czerwieniła. Smak naciągał bosko. Taką herbatę uwielbiałem. Malinową , lekko posłodzoną kryształem w zimny listopad czy marzec.

Z każdym łykiem tego eliksiru w dużym pokoju usłanym kwiatem wszelkim. Ruskim 25 calowym telewizorem grającym badziew patrzyłem na domowy rytuał.

A w nim i ja obcy nie byłem Choć była kolejka i najpierw patrzenie , rozumienie i działanie. Tak najpierw tatuś brał kordon włóczki …właśnie jakiej .. stylonowa, czy merina, czy anilana czy merynostil? Nie pamiętam. Listopad wyznaczał czas pracy na drutach. Czas szalików, czapek i fastrygowanych swetrów. Mogły być z bawełniany, wełny czy akrylu. Taki motek brało się na w dwie łapy i ukręcało motek ,kulkę. To było coś nowego dla mnie. I tak pracująca ojcowska ręka tak i tak. Na lewo i prawo. Nawijać trzeba było umieć. Nie jak się widzi ,ale kulka miała być.  Ileż to razy rozwijałem sam motek i poddawałem się nad moją bylejakością. W sukurs był brat czy siostra starsza. Naprawiali i zawijali kuleczkę do końca. Boże kto to pamięta… A jak już była kulka włóczki ,przychodził czas nauki. Miałem druty stalowe chyba 5 lub grubsze a one były od włóczki zależne. Maksymalnie chyba 10 mm miały te druty. I obowiązkowa nauka. Najpierw prosty temat..szalik. Oczko za oczkiem. Mama była surowa i każdy błąd wyłapywała. Trzeba było dobrze robić na drutach. Mieś swoje czapki,szaliki,rękawiczki,swetry. Pomoc była w dostępnych gazetach jak Robótki Ręczne,nowe fasony i wzory. Pomysły na nowe. A ja się naumiałem robić na grubych łączonych drutach szaliki i czapki. Dalej już nie brnąłem. Siostra  z bratem liznęli więcej. Mamusia robiła nam dzieciakom szaliki,czapki,swetry,bluzy ,czy rękawiczki….

Dziś w ten listopad wspominam w Puławach te czasy…może ktoś dalej robi szaliki z włóczki ?...

Jest ciepławy jak na listopad piątek. Taki mniej zwyczajny. Bo Święto 11 Listopada. Narodowe. Odrodzeniowe. Strzepany pył lekkiego zapominania dziś odżywa narodowość w nas. Ogrom ludzi na fejsie domalowuje flagę Polski, flagę na balkon wystawia. Dziś na ustach Piłsudski , wielkie wieńce w barwach narodowych zatykają miejsca pamięci .Kościoły trzeszczą od uroczystych mszy, ze sztandarami ,na galowo. Tak dziś nie wypada nie pamiętać. Choć pewnie nie każdy kojarzy co jak i gdzie, pewnie nie każdy wie jak II RP powstała,to dziś każdy Polak staje się patriotą do kwadratu. Tu marszem, tu biegiem tu rajdem rowerowym..każda forma dobra by upamiętnić odrodzenie się z zaborów Polski. Bez zadawania pytań, bez znajomości choć fragmentarycznej historii, tak po prostu Dziś to Polska a Dziś dzień taki Polski przecież. Ciekawością zawsze darzyłem fakt świętowania zakończenia najkrwawszej w naszej historii wojny, tej od 39. 1939… Bo było co świętować przecież…ale jakoś w miastach cisza, w TV cisza, biegów nie ma , marszów brak. Wstawiania na fejsie flagi Polski Mateczki. Tej walczącej w samotności z dwoma tyranami…. Cisza wymowna…Tak to bywa ,że w szkołach tablicę się robi na 11 listopada ,ale na zakończenie II W Światowej już nic…Od lat tak samo i to samo.

Dziś moje serce ciągnęło do Skowieszyna, dziś miałem z kim. Mój syn, kamrat już od rana po biegu mnie męczy ,jedziemy do lasu na powietrze. Tak mu mówiłem,że ta sośnina na Skowieskich polach i piaskach nasadzona leczy, ta sośnina tej puławskiej ziemi. I dziś zatopiliśmy się w niej ponownie. Najpierw zajrzeliśmy na pociągi. Te tu na stacji Nowa Aleksandria pod koniec XIX wieku utworzonej. Budynek słusznie blachą ocynkowaną zadekowany, farba odłazi, ale napis na nim Puławy – widoczny mocno. To przecież tu nakręcano sceny do filmu Doktor Judym. Mój syn kocha pociągi. Furkoczące wagony jakby dla niego pojawiły się nagle na stacji. Po cyrlicy napisane – benzyna. Rosyjski miałem jak każdy w latach 80 do szkoły chodzący obowiązkowy. Coś pamiętam, choć głowa moja już prawie 44 lata po tym świecie chodzi. A puławski świat poznaje od dekady. Syn zadowolony, szczęścliwy..nie zna trudnej historii tego miejsca i okolic… Ale czy wiadomo każdemu, że tu na terenie dworca Puławy Drewniane a dokładnie za wieżą wodną zasilaną z Kurówki był obóz a w sumie baraki jeńców radzieckich , którzy poszli na współpracę z Niemcami. To Ostlegion. A tych co tam byli nazywano „Kałmukami” , gdyż większość z nich pochodziła z głębokiej wschodniej Rosji. 27 czerwca 44 roku przeprowadzona akcja przez oddział AK „Turnusa” obóz został zlikwidowany. Mało też pewnie kto wie , że dalej przy kiedyś wiadukcie betonowym na Starą wieś a teraz przepuście betonowym istniał obóz pracy?

Nazwany zwyczajowo obozem  „Junaków” . Był to obóz pracy służby budowlanej – Baudienstu. Pracowali tam głównie młodzi mężczyźni przy drugiej nitce toru kolejowego trasy Lublin – Warszawa.

A przecież ten las od Piasecznicy do Puław został nasadzony w czynie społecznym w latach 1964 -65 przez m.in. młodzież szkolną. Tu przed I Wojną Światową stacjonujące w koszarach puławskich wojska rosyjskie czy austriackie wykorzystały ten teren jako poligon. Bo lasu nie było, były piachy , wydmy z nielicznym jałowcem. Tak to dziwne , bo teraz las zakrył i wydmy i poligon tworząc zupełnie nową przestrzeń. Lasy , właśnie las. Bór bardziej ale i po części mieszany las. 

Lasy , które otulają swoją czułością to miasto- Puławy, szumią i zapraszają na przechadzki po nich. To w końcu mimo Zakładów Azotowych i górujących kominów – parowników nad krajobrazem wyciszenie na Płużkach zaczynając, przy ujęciach wody dla Pałacu Czartoryskich  przy byłej cegielni i też nieistniejącym wiatraku. I dalej dalej  szlakami niegdyś czarnym dziś żółtym, Greenways lub leśnymi duktami przez bory sosnowe do Piasecznicy swoistej linii od której Kazimierski Park Krajobrazowy się zaczyna i dojrzałe wąwozy – te co zapierają dech w piersiach i wiosną ,latem a jesienią i zimą są cudowne. Ta droga to od setek lat łączyła w sobie dwie średniowieczne wsie – Włostowice i Skowieszyn. Nad polami Skowieszyńskimi górował „Holeder” jeden z nielicznych wiatraków tego typu na Ziemi Puławskiej. Znajdował się na teraźniejszej ulicy Puławskiej w bliskiej odległości od Szkoły i OSP Skowieszyn. Z tej małej wysoczyzny można było obserwować cały obszar do samych Puław Drewnianych. Tu tylko pola i łąki gdzieniegdzie drzewami owocowymi. W czasie wojny prace w wiatraku się nie odbywały ponieważ Niemcy rozkazali zdemontować skrzydła. Okupanci wykorzystywali go jako punkt obserwacyjny. Fakt teren jest w stronę Puław płaski poprzecinany uprawami i ugorami. Są także źródła które wybijają blisko linii kolejowej. Wypatrywano z niego partyzantów i ludności im pomagającej. To tu w 1944 roku na tych polach i ugorach robił się radziecki Jak , który wykonywał misje bojową. Był ścigany przez dwa samoloty niemieckie. Dwóch lotników wyskoczyło i się katapultowało – jeden zginął lądując na tyczce od grochu ( co za śmierć) drugi przeżył. 

Ile osób wie o tych wydarzeniach ? o tej lokalnej historii Puławsko – Skowieszyńskiej.To tu znajdziemy miejsca uświęcone krwią powstańców, miejsca egzekucji wykonanych przez Niemców na ludności choćby Skowieszyna , czy walk z „potopem szwedzkim”. Tu przy zbieganiu z „małego wąwozu” z Puław na Piasecznicę zaczyna się dramat. Dramat o którym nic nie wiedziałem do czasu …. Aleksander Lewtak poprowadził mnie do samego serca tematu. Długo mierzyłem się z tym czy wstawić post o tym wymownym krzyżu , kamieniach i tej tragedii ,tak niepotrzebnej i tych młodych ludzi przypadkiem …. Lewtak„Szlakiem Waki i Męczeństwa na terenie Kazimierskiego Parku Krajobrazowego opisał w szczegółach ….

Zostawiam tą trudną historię.Jedziemy autem z synem w swoje miejsce. Drogą co już rysowana była na mapach z wieku XVIII. Dziś asfalt z Górnej na Skowieszyn ,na jego koleją ulicę – Puławską. Tam już dobrze rozgościły się domy ,wille i asfalt. Tam już połączenie bezpośrednie z Puławami. Uczęszczane mocno. Odbijamy przy bilbordzie w prawo i w ścianę lasu. Tu gaszę motor. Dziś piłka i kopiemy razem w lesie. Pamiętam jak ostatnio podeszliśmy do niewielkiej sośniny i pokazałem mu młody pęd. Zerwałem ,dałem powąchać ,posmakować. Dziś już sam Antek podszedł do samosiejki i zerwał sam pęd mały. Posmakował i krzyczał w głos …tato tatooo..chcesz powąchać?  Wezbrała we nie cała moja ojcowska radość i duma ,że ten 4 latek coś zaskoczył. Stał przy sośninie długo i mówił ,że ludzie śmiecą, że butelki wyrzucają do lasu. Rosa spora ,ale on stał i tą sośninę męczył. Igliwie przekładał przez palce i pytał co to i co rośnie obok. Dziś byłem dumny z siebie, że młody 4 latek jak ja zaczął na swój czas i wiek poznawać matuszkę naturę. Tą tutejszą. Nabrzmiałą sosną i dębem , tą napuszoną nawłocią i jasnotą . Te pola skowieszyńskie orane jeszcze tak niedawno zaprzęgiem konnym. Tej ziemi nieurodzajnej ,piaszczystej ,ale wdzięcznej w gryki i zboża pszenżyta. Tych źródeł bijących pod torami i tego świata zatopionego w brzeziny urok. Patrzyliśmy na pociągi mknące na żelaznych torach…wpatrzeni w świat przemijania. Machający z kilometra do siedzących w wygodnych fotelach pasażerów. Z nami cały świat tych skowieszyńskich wymiarów. Tych nawłoci, gryk, przymiotna i gasnącego klonu. I to słowo syna…tato co to jest….pokazujący na bylicę… ja gotowy z odpowiedzią cały aż pękałem by tłumaczyć….

Tu na Skowieszyńskim zagonku…sośniny…razem…

Władcy, królowie , cesarzowie i carowie , którzy na przestrzeni wieków odwiedzili Puławy. Odwiedzili z różnych powodów. Niekiedy łupieżczych, niszczących , politycznych , czy w biznesach. Oczywiście nie są to wszyscy , ale na smukłą wiedzę mą amatorską i sukursie pomocowym poniżej lista :

Królestwo Szwecji 

Karol X Gustaw - 1656r

Królestwo Prus 

Luiza żona króla Fryderyka Wilhelma III  -1805 - 1809 r

Rzeczpospolita Obojga Narodów :

Stanisław II August ( Stanisław August Poniatowski) – 1777 r

Imperium Rosyjskie 

Aleksander I  - 1805 r, 1814 r, 1817 r)

Mikołaj I – 1845 r

Aleksander II – 1857 r

Cesarstwo Austo-Węgier

Arcyksiążę Fryderyk Habsburg – 1916r

Oczywiście ze znanych wybitnych osobistości był także , ks. , Marszałek Francji  J. Poniatowski. Generał , Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej T. Kościuszko. Naczelny Wódz-Marszałek Polski  J. Piłsudski i choćby prezydent , profesor I.Mościcki.  Był także ostatni Marszałek Polski w PRL Marian Spychalski. 

Na zdjęciu : Aleksander I (portret pędzla Franza Krügera.

Co chwilę i niespieszno opadający liść buczyny zwiastuje już jesień Tą młodą,jak dziś ciepłą, jak dziś cieszącą i promykiem słońca i wiaterku ciepła. Tulącą w swoich objęciach jeszcze nasze niezapomniane niedawne lato. Podpalony już co któryś pręży się dumnie, jak żołnierz na warcie. A w nim zamknięte są i jasne złota kolory niedawnych żniw, poprzez bursztynu aksamit i na końcu wpadający w burgund swego dojrzewania. To niczym dotyk boski ten jesienny spleen i ta genialna w swojej osobowości scena wrześniowego wybrzmiałego dnia. Dnia wcale nie oczywistego, dnia innego i intrygującego. Dnia , za którego wiele osób byłoby skłonnych zapłacić wiele by był w tym wrześniu udany. Zatopiony w wielkie nadzieje i wielkie niepewne. Ta jego tajemniczość i jego promienista aura zarazem była gdzieś wymarzona i wypowiedziana. Na wiele zdań na wielu jej twórców. Godzinne o nim gawędowanie, wielkie poematy w sercu układane. Tak. Niełatwa to sztuka by Tu coś wskrzesić, by takie oddolne działania były gdzieś zauważone i wybrzmiały swoistym echem radości i entuzjazmu. Jesień ciepła i łaskawa budowała co dzień tego święta człowieczego człowieczeństwa aurę aprobaty i zgody na wydarzenie jakiego tu nie było dawno-spotkania człowieka z człowiekiem. Zwykłym ,przaśnym wręcz. Takim oczywistym i codziennym . Bez obwoluty spinki i nerwów, ot tak z ludzkim i pełnym normalności spotkaniu. Tu w Puławach , tu w mieście portowym, mieście letniskowym, mieście pełnym lasów i młodej historii. Mieście jak tu mówią Czartoryskich i ich wieku bycia. Mieście trzech byłych wież wodnych, koszarów, dwóch byłych cegielni i dwóch wiatraków.

Mieście ,gdzie Wisła obmywała stromizny pałacowe,gdzie zgasło w 39 Getto. Gdzie w latach 60 powstał rurociąg gazowy do byłego Rzeszowskiego doprowadzających do na tą skalę tu niewidzianej inwestycji w Zakłady Azotowe. W tym mieście,znalazła się garstka śmiałków mogąca i chcąca powiedzieć coś więcej. Zrobić coś dla kogoś. Podając talerz pysznej zupy zapytać co u Ciebie. Tak po prostu ,bez większego afiszu i pijaru. Bez bicia piany ,bez zbędnego ą ę w stronę polityki czy prominentnych oficjeli. Na długie spodnie,czy spódnice, bez artuażaru ,z plakatem wymownym. Dziś! Słyszę ten głos mamy mojej... gdzie na podwórku w palanta się grało,czy nogę i nagle ...Paweł ...obiad.... a ja na to ochoczo ...zaraz będę... i byłem . I dziś Puławiacy odpowiedzieli tak samo – będziemy. Na pierwszym obiedzie , pierwszej biesiadzie przy stole. Ze swoim kubkiem, swoją miseczką,łyżką. Na stołach ustawionych na nieistniejącej fontannie gościńca pałacu Marii. Tu trawnik równiutko przystrzyżony a na nim stoły zasłane obrusem białym, dary kuchni puławskich , oraz własnych wypieków. Nad bramą wejściową napis Zapraszamy. A za nim poczułem się normalnie. Przyjęty bez pytań jak każdy.Z dobrocią tego miejsca i ludzi.A ludzi bywało i ubywało i dochodziło. Każdego ciekawego interesowało co to za wydarzenie. Bez wydźwięku jakiegoś specjalnego typu poznaj historię parku ,czy do czego służyły drewniane rury pod ulicą Ceglaną. Tu nie ! Każdy był ciekawy drugiego ...człowieka. W zapadaniu się w tą codzienność naszą ,zapominamy o chwili oddechu i spojrzeniu na otaczający świat inaczej,hmm znaczy normalnie. Dla małych dzieciaków dmuchane zamki,ale nie jakieś agresywne, tonowane ,nie narzucające się . Tu harcerze wiedli prym w zabawach wszelakich, tu ze trzy osoby człapały na dwóch deskach starając się gonić jak najszybciej. To w końcu stół ,ogromy.Przy nim głównie seniorzy ,zasłużeni Puławiacy patrzący i spoglądający na świat swoimi doświadczonymi spojrzeniami. Pamiętający dawne Puławy jak i te już azotowe. Gdzieś malowały się przez młodych twórców obrazy, na scenie co chwila można było dotknąć muzycznego geniuszu młodych i mniej młodych artystów z PSM i nie tylko. Gdzieś był i rycerz ,gdzieś można było szlify strzelania się uczyć. Był i cudowny kącik kulinarny, dla naszych milusińskich zwierzątek kącik. Co najważniejsze to byliśmy

My,na kocach koloru pełnego , na turystycznych siedzeniach, stojących i chodzących. Na nowo odkrywających swoją powinność do siebie i człowieka. Tak dobrze w Puławach się dawno nie czułem. Choć nie było mi dane uścisnąć dłoń Agacie co niedawno w świecie wirtualnym poznałem ...to pokochałem.Dusze pokrewne. Dziś na Puław zrobiono ogromną i wielką pracę. Będzie w nas pączkowała przez długi czas. Takiego spotkania człowieka z człowiekiem nie było wcale. Zwykła pogawędka , zwykłe słowa. Spojrzenie i bycie razem. Było nas dziś tyle ile uniesie nasze sumienie i radość wspólnego przeżywania.

Chylę czoła i do następnego misterium bycia razem.

Dla Was inicjujący ten lont chylę czoła, dla Was Puławiacy i nie tylko jestem wdzięczny...jeszcze umiemy z sobą być i przeżywać.....

Wiosna już pokochała i ziemię szpadlem wzruszoną nasycić nasionem trzeba. Trzeba siać i sadzić. Późna wiosna pachnąca już ciepełkiem kwietniowego słoneczka. Gdzieś w lesie zawilce bieleją cudownie,gdzieś miodunek kobierce się ścielą, gdzieś kokoryczy łany w fiolecie zatopione. Foliak pręży się od marca w ogrodzie. Przy nim zaraz ławeczki i stolik. Zbity własnoręcznie z deszczułek i pieńków wiśniowych ,czy świerkowych. Pomalowane na kolory jakie dzieci chciały, tu zielony, tam żółty i gdzieś czerwony. Przy tych ławeczkach na folii pnące się jeżyny , jeszcze gołe ,jeszcze puste . A przy jeżynach kosztele i węgierki śliwy rosną. Na wiosnę z trudem wyobrazić sobie można to co gospodyni i gospodarz wyczaruje siejąc i sadząc w koło. A w lipcowym słońcu bujnie chylą się rudbekie, kosmosy.Pod nogami szpalery nagietków,aksamitek. Buchające wielkością i dostojnością naparstnice i malwy,dziewanny tańczące na letnim zefirze. I ten zapach niosący się z redły, z zagonka wierci zmysły. Wyrośnięty ponad miarę koper. Tak ten nasz codzienny od wiosennych siań w foliaku,podrywany co chwilę. Czekający na czerwiec ,gdzie łęciny ziemianka nagle zapełniają się kwieciem . Już można podkopać , te małe i te większe gracką podebrać. Czy to Lordy , Irdy czy inne odmiany ..dla gustu sadzone. Te pierwsze swoje ziemniaki ,tylko umyte i ugotowane tym koprem tak wyczekanym posypane. Boże co za smak, do tego sadzone zamyka wczesne lato. To tak wyczekiwane, te upajające nie tylko smakiem natki pietruszki swojej, rzodkiewki sadzonej w ziemi i sałaty,to ten koper cały czas rosły ku górze. Cały czas się prężący do słońca. Taki ukochany przez Polaków. Taki nasz,z naszej ziemi. Siany ze zeszłorocznego zebranego nasionka. Ten mały majowy obrywany troszkę i ten lipcowy późny do ogórków. No mizeria ….nikt się nie broni przed nią. Śmietana w kaliber spory, lub jak teraz fit z jogurtem czy kefirem. Drobno na tarce zdziabane ogórki gruntowe ,swoje . Te co wiadrami i konewkami podlewane. Oplewione nie raz. I modlone by wzeszły ,by nic nie je nie zabrało. Pamiętam jak słońce palące było i gorzkie były,a my te wiadra i konewki wody tym ogórkom rana i nocy dawaliśmy. Piły dużo...kwitły pięknie ...i się zawiązywały w maleńkie łódeczki z kwieciem na końcu. Jak i te z foliaka. Długawe o smaku innym ,ale podlewaniu podobnym..I te ogórki jeszcze ciepłe słońcem ,pod kranówką lekko skąpane. Jarzyniakiem krojone w miseczkę i ciut cebuli i sól kamienna oczywiście i kapka octu bo lubią i ten koperek. Mizeria ma wiele twarzy,ale smak unikalny jedyny, z młodym ziemniakiem wybitny. A na wybrzmiałe lato? W te słoiki pchane wraz z chrzanem i liściem wiśni i porzeczki ba nawet winogrona? Kiszone i małosolne bez kopru nie mają prawa wyjść.. A on i na spokojność dobry i na brzuszek wybony..

Dziś ten już przekwitły koper zajadając się baldachem raz w słoik raz do ust pchałem...nic nad koper nie kochamy...nic...

Koloryzowane zdjęcie dość unikalne browaru w Puławach. Podczas działań wojennych został znszczony.

Nie mogę dłużej trzymać dla siebie. Od wielu lat nieuchwytny cień gasnący w oddali nie za wysokiego już niemłodego pana. Chód taki bujany ,mały kroczący,niepozorny i nie nadgorliwy. Własny,spokojny,wypracowany,dojrzały. Spodnie na kant,wiekowe, znoszone. Kaszkiet od zawsze taki sam, twarz pełna dobra,bruzdy maczające w otchłani głębokiego bycia w skromności, niebędącego bycia na piedestale. Zawsze z rana,zawsze pod zmrok. Zawsze równo kroki, zawsze wartko,zawsze w ręku torba lub torby... zawsze na zachód słońca. I ten zachód koło 16 zimą, i ten wiosenny przed 18 i ten letni ,gasnący koło 21. Zawsze równo,zawsze dziarsko...gdzieniegdzie grubiej ubrany lub lżej...lata całe Niwę przechadza. Coś i dla kogoś nosi w tych tobołkach. Tobołkach życia doczesnego i życia na jutro. Zawsze kroczący niewielkiego kroku dający mi cały czas myśli w głowie. Boże już z 6 lat tak się spotykamy, nigdy blisko, nigdy na słowo zaczepne, nigdy na bliskość człowieczą. Zawsze z odległości ,zawsze z dystansem mojego i jego bycia.Ogrodową do góry ,do kościoła i na Spacerową i nazad. Pojawiający się z mar nocy po 6 nagle na końcu Saperów w dół z torbą pustą ,oczekującą,pełną nadziei na dobry dzień. Ile to razy przez te lata się mijaliśmy ,spotykaliśmy bez słowa, bez nawet kiwnięcia ręką. Jak na obłędnie gorących letnich lipców zaliczanych biegowo o 5 rano w upale lubeskiego sońca. I On. Schodzący drobnym i pewnym krokiem 60 latka na dół. Nigdy nie przeszedłem obojętnie, nigdy nie olałem tego. Jak na nogach mijałem to stałem i siadałem na ziemi i długo myślałem , jak samochodem to na zatoczkę jakąś. Silnik gasiłem i zapadałem w zadumę tego tułacza. Tego wędrowca ,który ma swój świat, gdzie ma swoje pragnienia, gdzie ma swoje obowiązki. Przecież gdzieś się udaje, gdzieś nosi swój świat, gdzieś się w końcu kłania, gdzieś bywa, gdzieś słowem zaczepi. Boże! Ale czy to tak wiele? Być normalnym w tych czasach? Oczekiwać naparstka zamiast  całej butelki? Być w dobro tego świata ubrany ,czy oczy otwierać dla przaśnego dnia? Dnia nie nazbyt bogatego,zatopionego w skromną bułkę dla kochanego miru swego, kawałka lepszego banana czy mango lekko dojrzałego?

Gdzieś podniesionej nieznoszonej spódnicy i spodni włożonej w torbę bazarową. Gdzieś odszukanej książki czy butów dobrych mrowi? Nie wiem. Gdzieś ta moja lepszość niby gaśnie. Przecież wstaję rano przed 5, kawa ,syn, przedszkole,praca,dom.W głowie tylko dobro rodziny ...ale na innym poziomie, bo może i pizzzzza niekiedy,suszi,gdzieś wypad do lokalu. Gdzieś wypad do Lu,gdzieś jakieś zwiedzanie Sławinka, Kazika. Kawa w Nałęczowie … 

Ale jak widzę Pana niewysokiego, dziarskiego przez Niwę z torbami w dłoni przechodzącego ...moje mało ważne się staje...Odprowadzam Go ile mogę wzrokiem…

Koś widzał ?