Blog o przyrodzie, naturze, śpiewaniu, historii

Miasto Dęblin to dla mnie ogromna historia i martyrologia. Choć miastem jest od niedawna ( 1954 roku) to łączy w sobie tyle wsi i przysiółków z historią liczącą często ponad 500 lat swojego istnienia, że jest to aglomeracja wręcz tygiel połączonych ze sobą tradycji i wydarzeń mających wpływ na siebie. Nie silę się i nie podejmuję się nawet pisania o Dęblinie ( szeroko rozumianego) bo nie jestem historykiem a dostęp na jakim podaję jakiekolwiek dane jest ograniczony. Ot kilka książek i podań ustnych. Mimo tego obraz tych terenów tak mocno w XIX wieku wojskowych jest dla mnie cały czas zagadką i wielką niewiadomą. To tu powstała Twierdza Dęblin budowana w pierwszej połowie XIX wieku i to ona miała ogromny wpływ na okoliczne miejscowości i ich późniejszy byt. Dopiero dziesiątki lat po wbiciu pierwszego szpadla pod Twierdzę rodzi się lotnictwo w Dęblinie. Mnie ta flanka mniej obchodzi choć jest kluczowa i ogrmonie ważna z punktu historii jak i kształcenia adeptów i asów przestworzy. 

Twierdza i jej forty zostały już tak w szczególe opisane, że wystarczy siegnąć po literaturę. W internecie jak to w internecie - bywa różnie z tym co piszą i czy piszę prawdę czy może narrację historyczną. Trzeba być czujny i najlepiej udać się do stowarzyszeń historcznych, czy sympatyków historii danego regionu i podpytać o to i owo. To One często wydają periodyki i książki o tej lokalnej historii. W Dęblinie to choćby Towarzystwo Przyjaciół Dęblina, ale i są w Puławach , Końskowoli, Górze Puławskiej i wielu wielu innych miejscach. Tu bedziemy mieli wiedzę rzetelną, sprawdzoną i co najważniejsze żywą. Nie da się ukryć ,że i dane o słupach i ich lokalizację pozyskałem właście od tego dęblińskiego towarzystwa. 

Dziś o słupach - wskaźnikach obmiarowania altyleryjskiego. W czasach carskich były to wskaźniki dozoru artyleryjskiego wokół fortów. Pola altyleryjskie zwane sektorami były wyznaczane właśnie przez te słupy. To dość masywna konstrukcja była widoczna z dość daleka. Wskazywała także cywilom obszar już Twierdzy , gdzie obowiązywały przepisy wojskowe.Odległość podawana była w wiorstach ( co na miarę tych czasów - około 1 km.). Do teraźniejszych czasów przetrwało ich niewiele. Były wykopywane lub zakopywane,były niszczone czy używane na użytek gospodarzy. 

Aktualnie odwiedziłem 6 z nich. Dzięki uprzejmości Pani Katarzyny Skrzypczyk kolejny, 7 pojawia się na mapie. Bardzo Pani Dziekuję za zdjęcia i lokalizację.

I i II - Borowa

Słup nr I

Słup nr II

III i IV - ulica Okrzei - Dęblin

Słup nr III - ulica Okrzei przy ulicy Cichej 

Słup nr IV - ulica Okrzei przy Michalinowskiej 

V - ulica Stara Dęblin .

 Słup na ulicy Starej - Rycice

VI - Blisko Masowa przy Wieprzu

Słup nr 6 - przy miejscowości Masów - w dolinie Wieprza.

VII Blisko cmentarza - w stronę Moszczanki

 Słup nr 7 - przy cmentarzu.

I wiem , że są inne. Będę w miarę możliwości szukać. Bardzo ciekawe jak to się na mapie rozmieści. Poza tym być moze zostały przesunięte w pracach budowlanych.

Końskowola - cmentarz ewangelicki.

Popoludniowy kwietniowy dzień w pełnym słońcu ale o dość zauważalnym wietrze zwiastował szybką wycieczkę do miejsca a w sumie miejsc zadumy i zastanawiwienia się nad życiem. Ot tak blisko Puław jest bardzo stara miejscowość - Byle Miasto - Końskowola . O jej przeszłości pewnie napisze kiedyś na grupie, dziś nawiedzilem cmentarz ewangelicki a i pewnie drugi centarz żydowski. Konskowola pięknieje z roku na rok . Teraz przebudowywują ratusz z 1775 roku. Skuli elewacje , rozebrali wieżyczkę strażacką , działają . Ciekawi mnie efekt końcowy. Nawet tam zostawiajac samochód ot przy ratuszu, czy kościoła farny czuć historię i to jakże bogatą tej miejscowości. Zabudowa , układ centrum i te już wiekowe domy w stanie rożnym ale bardzo wymowne. Mijam rynek , ruszam na Młynki ale odbijam na Sielce tuż przy kolumnowej kapliczce. Kurówka pieknie i spokojnie wije się nadając tętno i harmonię Końskowoli. Górna Niwa - witają mnie nowe zabudowana i świeżo położony asfalt .

Już blisko , w oddali już droga polna a przy prawej stronie on- cmentarz . Stawiam auto dalej tuż przy nieznanych mi w przeznaczeniu zabudowaniach. Postanowiłem dojść do cmentarza od Kurowki czyli lasem . Wiem, że gdzieś tu był założony w XVIII wieku drugi cmentarz żydowski. Dlatego z pełną estymą i szacunkiem dla tego poświęconego miejsca stawiam każdy krok. Niestety wysypisko gruzu , opon , śmieci i samochodowych siedzeń nie napawa mnie ani dumą za rodaków a wręcz jest mi wstyd . Lasek, gdzie cmentarz ewangelicki jest poryty wieloma rowami , wiosnę już ciut widać - jaskółcze ziele i bzy już się pokazują . Krocze wolno z szacunkiem dla tej poświęconej ziemi. Niewielka teraz już nekropolia jest okolona siatką drucianą z miejscami gdzie można wejść do jej środka.

Co mnie uderzyło to mimo zniszczonych grobowców, oddalonych płyt i połamanych gdzienieg

dzie krzyży teren jest zadbany. Brak krzaków zachwaszczenia , wypalone niedawno znicze są wymową tego że ludzie o to miejsce spoczynku dbają. Szkoda że nie ma nigdzie tablicy informacyjnej o tym cmentarzu jak i tym blisko żydowskim . Krótka modlitwa za tych tu złożonych. Wielu z nich ma polskie nagrobki i napisy. Kilka dosłownie niemieckich. Ogromne drzwo stoi na staży tych tam pochowanych. Bardzo wymownie. Pozostawiam Was z kilkoma zdjęciami i poniższą historią tej nektopolii. Zapaliwszy znicz udałem się w zadumie do samochodu, do domu....

Opis historii tej nektopolii ze strony Lublin.luteranie.pl

„Cmentarz w Końskowoli

Końskowola to położona niedaleko Puław wieś, której historia sięga XIV wieku. W okresie swojej świetności, pomiędzy połową XVI w. i końcem XIX w. posiadała prawa miejskie. Sprowadzenie się Czartoryskich do Puław znacząco wpłynęło na rozwój Końskowoli, w której znalazło się centrum administracyjne ich majątku. Droga pomiędzy Puławami a Końskowolą została w tym okresie wybrukowana jako pierwsza spośród dróg w całym województwie lubelskim.

Książę August Czartoryski w latach 30-tych XVIII w. sprowadzili z Saksonii do Końskowoli ok. 300 tkaczy. Zachętami do osiedlania się na tym terenie były przekazane nieodpłatnie tereny pod budowle fabryczne jak i nieoprocentowane pożyczki. W początkach XIX w. miasteczko stało się znaczącym ośrodkiem włókienniczym. Saksończycy tak bardzo przyczynili się do szybkiego rozwinięcia przemysłu, iż przepowiadano, że kiedyś Końskowola połączy się z Puławami i utworzy jedną osadę fabryczną. Społeczność ta, wyznania ewangelicko-augsburskiego, założyła w miasteczku cmentarz oraz szkołę. Wybuch powstania listopadowego spowodował stagnację w handlu i przemysł włókienniczy zaczął upadać. Chociaż wiele rodzin tkaczy opuściło Końskowolę przenosząc się głównie do Białegostoku i Łodzi, dla wciąż licznej społeczności luterańskiej utworzona została w 1842 r. filia Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Lublinie. W 1882 roku w miasteczku zamieszkiwało 138 ewangelików a do ewangelickiej szkoły uczęszczało 20 dzieci. Tkacze opuścili Końskowolę na przełomie XIX i XX w., gdy w związku z wprowadzeniem parowych maszyn tkackich definitywnie skończył się okres prosperity miejscowego, rzemieślniczego przemysłu tkackiego. Pozostałości społeczności luterańskiej zamieszkiwały Końskowolę oraz użytkowały cmentarz do wybuchu II Wojny Światowej. Dzisiaj jedyną pamiątką po ówczesnych obywatelach miejscowości wyznania luterańskiego pozostały relikty cmentarza, zdewastowanego podczas wojny. Najstarszym, zachowanym do dziś jest nagrobek Jochanny z Zipserów Gaede zm. w 1873 r. Część ze stosunkowo dobrze zachowanymi nagrobkami jest ogrodzona. Za terenem ogrodzonym znajduje się krzyż przypominający, że i tam rozciąga się teren cmentarza. Całość terenu objęta jest wpisem do rejestru zabytków.”

Borowa - znów Borowa...dziś ta nadwiślańska.

Mało która przy wiślańska miejscowość wzbudza we mnie tyle pozytywnych emocji i uczuć ukojenia i takiego być ia jak w domu jak Borowa. Od wielu lat zawsze się tu zatrzymuje by pokontemplować na moście pontonowym przy niej czy idąc choć trochę wzdłuż Wiślanego brzegu.

Siadam na masce samochodu, ale zaraz wstaję i idę w stronę Borowej tej wiślanej tej od sadów. zaciągam powietrze wiślane ile się daje. Głęboko do ostatniej najdalszej części płuc. Pomału wypuszczam …wiem już ,że warto było przyjechać. Czuję jak otaczająca mnie przyroda , Wisła, wierzby, plusk fal o kamienie i ja to jedność. Staję się im równy a za chwilę maluczki. Ona we mnie ja w niej. Synergia idealna. Nie przeszkadzamy sobie… czerpiemy z siebie. Jestem jej trybikiem , trybikiem natury matuszki naszej. Zamykam oczy i czuje jej puls , jej bicie serca. W oddali słyszę mewy, gdzieś jakiś trel ptasi, rześki zefirek wdziera się pod już lekko znoszoną kurtkę. Nikogo tylko ja i matuchna przyroda. Mijam malutki wodospad - szum łamiących się fal przyprawia mnie o stan melancholii. W końcu w odnodze Wisły zagościła woda.I płynie i wije się i zachęca do spaceru wzdłuż niej.

Taka poranna , taka jeszcze lekko zaspana , ale już gotowa na codzienność dnia. Nie wiem kto jeszcze jak ja tak ładuje baterię przed dniem pracy …chyba niewielu. Może niewielu ma taką możliwość? Ten świt zawsze we mnie wzbudza różne emocje – od egzaltacji po smutek i melancholię.

Kładka , betonowe stopnie i decha gruba rzucona na palikach przez strumyk i już jestem w sadach borowych i to już jest inny świat. Napawam się tym widokiem budzącej się wiosny,ziarnopłon już się żółci , fiołki się fiolecą, wierzby liście ochoczo wypuszczają. A płotki i ogrodzenia drewniane, nie mocne , zgodne z naturą i z nią koegzystują. Tu nikt chyba nie podkrada się i nie szabruje jabłek czy innych owoców gospodarzom. Dalej już drugi wypatrzony w borowej słupek - wskaźnik artyleryjski - carski.

Zawsze wracam w tych chwilach tego porannego kontemplowania tragiczna historia pobliskiego Dęblina czy Zajezierza. Wjeżdżając do tego miasta ( młodego miasta bo od lat 50 ubiegłego wieku dopiero) tuż za przejazdem mijam w ogromnej powadze i smutku Bramę Lubelską ( dla mnie bramę do piekła) do Twierdzy Dęblin , mijam pomnik poświęcony dzielnym „Wilkom” by w końcu minąć i uśmiechnąć się choć trochę i puścić oko do okazałego dębu Jagiełły - Grot.

A przed wjazdem do miasta Dęblin Wieprz dopływający resztką sił do Wisły. I nowy most kolejowy na nim, i stary uroczy most kolejowy na niej. Najważniejsze ,że słońce wstało dla wszystkich i dla każdego z osobna. Niesie dla nas nadzieję , wiarę, radość i pozytywne nastawienie i co ważne ładuje nasze akumulatory. Dajmy się naładować….tą pozytywnością….

Stoją razem blisko siebie

Straż przemożną tam trzymają?

Patrzą wokół co się dzieje

Dzisiejszy brzask w konarach mają

Stoją razem już od dawna

Stoją i się w świat wpatrują

Patrząc na Matygi , Borowinę  z rana

Za plecami Wisłę mając

Dziś kwietniowym chłodnym rankiem

Piszę swój pamiętnik własny

Jak tam – hen tak kiedyś , tam przed laty

Nosić trud życia gospodarzowi miały

Tu przy ich korzeniach strużka płynie

Niosąc wodę już przez lata

W  nich i życie i nadzieja

Dla pół przez które mierza

Stoją tam już od lat wielu

Patrzą się wymownie

Rzeczka wije się przy nich 

Tak swobodnie 

By świt i rok ten nastały

Przeżyć w zgodzie miały

Konary wznoszą ku niebu

Gałęzie jeszcze nieme - Pana chwalą

Prosząc i wypraszając dla tu zamieszkałych

O łaski i dary

Stoją tak wymownie, ale i w pokorze

Strzegąc co polskie, co nam tu przyroda dać może

Pomnij wędrowcze na nie , schyl głowę w dowodzie

Żeś z nią żyjesz w wielkiej  zgodzie….

/Paweł Ciechanowicz/

Żdżary – była wieś szlachecka…

Dziś każdy łamie sobie język od wymówienia nazwy tej byłej wsi szlacheckiej – Źdżary. Dziś dzielnicy Dęblina. Ustawą z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi zniosła gminy, wprowadzając mniejsze od nich terytorialnie gromady. Powstałą gromadę Dęblin w którą m.in. weszły Żdzary. Już miesiąc później Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów ( 7 październik 1954) gromada Dęblin uznano za miasto z dniem 13 listopada 1954. Co ciekawe powiat Ryki powstał 2 lata później ( włączono miasto Dęblin do niego) , gdzie siedzibą powiatu była wieś Ryki. By zmienić ten stan rzeczy w 1957 roku przywrócono im status miasta.

Daje się wyczuć ten klimat byłeś wsi szlacheckiej. Przygodę z nią zacząłem i w sumie skończyłem na ulicy Środkowej, ale i zahaczyłem ulicę Kocką. To właśnie tu mieściła się ta miejscowość. Od razu urzekła mnie cudowna i dotychczas najstarsza odwiedzona przeze mnie kapliczka odnowiona ale skromna w swojej postaci z 1909 r. Murowana zwieńczona krzyżem stalowym z krucyfiksem. W części górnej wizerunek twarzy Chrystusa . Brak tablicy, jedynie inskrypcja „ Fundator M.Korda 1909 R”.

Znicze i kwiaty oraz ład i porządek sugeruje, że kapliczka jest bliska sercu parafian. Mijam siłownię na świeżym powietrzu w tle płynie rzeczka Irenka a za nią widać Osiedle Jagiellońska. Zabudowania drewniane mieszają się z murowanymi. Na krzyżowaniu z ulicą Partyzantów stoi piękna i odnowiona kapliczka murowana. Zwieńczona krzyżem murowanym z krucyfiksem. W części środkowej ornamentyka roślinna i wizerunek aniołka. Poniżej w niszy figurka Maryjna, pod nią tablica z inskrypcją : „ Fundator Gromada Żdżary 1952”. Przyozdobiona wstążkami jest znacznym wyróżnikiem tej części urbanistycznej miasta. Brzask i świt dnia potęguje klimat poznawczy i uświadamia mnie , że tyle się tu wydarzyło przez te ponad 500 lat istnienia miejscowości.

Jeszcze Kocka i szybka retrospekcja w stronę Krasnoglin ( młodej bo XIX wiecznej wsi związanej z cegłą – tą na Twierdzę ) i krzyż. Krzyż niespotykany na prywatnej posesji, obielony. Zwieńczony stalowym krzyżem ten krzyż. Krucyfiks wydaje się tak mały został umieszczony na skrzyżowaniu belek. Daszek nad nim zniszczony i jakby dodatkowo potęgował jego mękę na krzyżu. Ruszam do pracy. Jestem zadowolony i naładowany innym światem Dęblina. Bardzo pozytywnie.

Historycznie Żdżary nazywane były Zdzary, Zdzar czy Mieleszówka była wsią szlachecką. Już w spisie, akcie uposażenia kościoła w Bobrownikach figuruje w roku 1497 roku. Pewnie powstanie wsi była związana z coraz to większym osadnictwem przy Dęblinie. Bo jest wzmiankowana także w 1508 roku a przy niej w dość bliskim sąsiedztwie powstały w 1515 roku wieś szlachecka Mierzwiączka, czy Kleszczówka. Nazwa teraźniejsza pojawia się w 1595 roku. Do 1929 roku ( utworzenie parafii w Dęblinie pw św. Piusa V – sprowadzona z Łosic nieczynnego kościółka pounickiego za 150000 zł)należała do parafii w Bobrownikach. W XVI wieku areał wsi Żdżary wynosił 5 półłanków – 75 morgów. 1 morga - około 0,56 ha. W XVII wieku w 1683 roku wieś posiadała 2 i pół łana. W spisie inwentarza klucza dęblińskiego z 1799 roku ( „Inwentarz dóbr Dęblin 1799”) Żdżary należały do folwarku Dęblin i pisadały 8 właścian czynszowych i 1 7 włościan pańszczyźnianych. Włościanie czynszowi płacili czynsz do dworu i byli zwolnienie z obowiązku pańszczyzny. Przed uwłaszczeniem wieś Żdżary zgodnie z pomiarem Stafana Ogilby ( pomiar w latach 1840/41) posiadała 498 margów i 281 prętów. Z spisy Ogliby dowiadujemy się , że w XIX wieku wieś miała karczmę, w samej miejscowości żyło 21 włościan. Ciekawe są nazwy gruntów w owym czasie np. „Pole Ciemne, pastwisko Zabikowagać czy łąka w Przechodzie.

Można także przytoczyć ciekawą informację, że w owym czasie ( 1854 roku) zabrano 12 morgów i 1 7 prętów z areału wsi na rzecz ludności chrześcijańskiej osiedlającej się w Osadzie Irena.

Dziś zapewne niewielu jej mieszkańców  tej dzielnicy Dęblina pamięta historię tej wsi. Być może są i tacy co z chęcią jeszcze uzupełnią i dopowiedzą – z chęcią posłucham i zanotuję. 

Pamiętajmy ,że bliskość Getta utworzonego w drugiej połowie 1940 roku czy niemieckiego nazistowskiego obozu pracy przymusowej czynnego od sierpnia 1942 r. do lutego 1943 r. w Dęblinie przy ul. Lipowej wywarło ogromne piętno na te tereny. Ta smutna i tragiczna historia połączona z śmiercią dziesiątków tysięcy jeńców głównie radzieckich na Twierdzy i nie tylko stawia teraźniejszy  Dęblin jako miasto i miejsce martyrologii , tej bardzo okrutnej i smutnej. Całe szczęście te czasy minęły. Miasto i Żdżary dźwignęły się z kolan i co roku pięknieją.

Zdjęcia własne.2019. Opis powstał na podstawie "Dęblin Szkicez iejów iejscowości i okolicy" oraz "Bobrowniki 1488-1988".wycinki z map 1785 i 1850.

Widoczna na wprost wieża ariańska z około 1527 roku. Po prawej kowal.

Wojciechów. Pierwsze wzmianki pisane tej miejscowości były już w 1328 roku (w kronikach kościelnych pod nazwą " Woycechow"). Wieś należała do rodu Szczekockich. Idąc za Długoszem to w 1470-80 roku należała do Jana ze Szczekockich herbu Odrowąż - kasztelana lubelskiego. Następnie dobra przeszyły na jego syna - także Jana. Klucz Wojciechowski w 1481 r otrzymała córka Jana, Zofia zaślubiona wojewodzie ruskiemu - Janowi z Pilczy herbu Leliwa. To właśnie Pileccy byli fundatorami fortalicjum z murowaną wieżą mieszkalną na majdanie. Owa wieża posiadała 4 kondygnacje z obszerną klatką schodową, dużymi oknami otoczona wysokimi murami.Sami Pillecy przenieśli się w 1534 roku do Bełżyc przekazując w dzierżawę Firlejom herbu Lewart. By później Spinkom herbu Prus ( niektóre źródła podają nazwę rodu Wspinka) Ostatecznie sprzedali Stanisławowi Spince dobra Wojciechowskie. Sławę nazwy wieży jako wieży ariańskiej zawdzięczamy właśnie jemu. To on przeznaczył ją a dokładnie 3 kondygnację dla wyznawców nowej wiary na tych ziemiach - arianom -na których czele stał pastor i kaznodzieja kalwiński-Marcin Krowicki.

Piękno przyrody wojciechowskiej.

Stanisław Spinek jako zagorzały wyznawca nowej wiary zniszczył kościół w Wojciechowie i zagarnął dobra kościele. W 1599 roku wieś stała się własnością rodu Orzechowskich ( od Pawła Orzechowskiego herbu Rogala - podkomorzego chełmińskiego - kalwina). Jego syn Paweł zamieszkał w 1632 roku wybudowanym pałacu-dworze znajdującym na północ od Wieży, opuszczając ją. Od tego momentu skarb Wojciechowa - wojciechowska wieża straciła na znaczeniu. Teodor Orzechowski też początkowo klawin - przeszedł na wiarę katolicką i w dowód mocy wiary swej ufundował 1725 roku kościół drewniany stojący i służący wiernym do dziś.

Następnymi właścicielami wsi byli Morscy,Ostrowscy, Grodzcy ( pobudowali dwór który stoi służy mieszkańcom do dziś)  i Popławscy.

Pszeniczny kłos przy kościele w Wojciechowie.

Dziś kawałek piękna przyrody z Wojciechowa - 2016 rok plus wieża - ta wieża. Zdjęcia własne. Na postawie książki „Rzecz o Wojciechowie”

Wólka Gołębska. Świt.

Dziś odwiedziłem tą uroczą miejscowość od strony pobliskiego Gołębia i lasu który ją otacza. Pomyśleć , że jeszcze w XIX wieku była tu winnica. Ba ! podobno wina były chwalone jak te z Nasiłowa. Sama wieś jako wolna , wolnizna od podatków czy powinności na rzecz Pana. Co ciekawe na Śląsku nosi nazwę Ligota, czy w Świętokrzyskim Huta.

Pierwsze zapiski o niej są w początku XVI wieku. Mapa województwa lubelskiego opracowanej przez Stefana Wojciechowskiego w 1966 roku - Województwo Lubelskie w drugiej połowie XVI wieku ukazuje już tą miejscowość. Jak i co ciekawe Wolę Puławską o której nie miałem do tej pory pojęcia.

Miejscowość pięknie położona między lasami a Wisłą. Pięknych kapliczek i zadbanych krzyży nie brakuje a Jezus Frasobliwy w drzewie przy oddziale Gminnego Przedszkola z Gołębia zwieńcza bogatość religijną wsi. Przy miejscowości biegnie tajemnicza linia kolejowa nr 82. Z miejscowości drogami szutrowymi dojedziemy do drogi relacji Mostostal ( Puławy) a PKP Gołąb ( tu leciwy asfalt), czy do Gołębia przez Rudki. Tam wiódł trakt drogowy pokazany ma mapie 1808 r.

To w końcu tu Czechosłowacka firma BATA ówczesny potentat obuwniczy w Europie rozpoczął ekspansję na rynek polski. W 1931 roku wybudował fabrykę i osiedle w Chełmku. To samo chciał w ramach COP uczynić w Wólce. Projektowana powierzchnia terenu fabryki to ponad 95 000 m[2]! Głównym architektem był architekt Adolf Kurcis. Niestety wybuch II Wojny Światowej plany zniweczył i nigdy nie wrócono do pomysłu budowy tego ogromnego kompleksu.

Dziś świt nad tą piękną miejscowością!

Zdjęcia własne. Informacje nt wsi i BATA - tablica informacyjna i "Centralny Okręg Przemysłowy (COP) 1936-1939. Architektura i urbanistyka" M.Furtak.