Blog o przyrodzie, naturze, śpiewaniu, historii

Historia Zespołu dworsko-parkowego w Karczmiskach.

"DWÓR

W protokole lustracyjnym, sporządzonym w styczniu 1838 r. przez komornika przy Sądzie Apelacyjnym Królestwa Polskiego, czytamy: „… Dom murowany z cegły w figurze prostokątnej z facjatami, na południe frontem położony, gdzie balkon drewniany na czterech kolumienkach okrągło murowanych, dom ten pokryty jest dachówką nową na długości łokci 48, szerokości łokci 20. Znajduje się w nim pokoi 8 i sala, z której wychodzące do ogrodu są schody …”. Opis domu kończy stwierdzenie: „Cały dom obecnie znajduje się w stanie dobrym”.

Właśnie to stwierdzenie pozwala przypuszczać, że ów „dom” mógł powstać około roku 1800, być może w bardziej okrojonej formie.

W tym czasie starostwem kazimierskim, do którego od zawsze przynależały Karczmiska, zarządzała Anna z Sapiehów Potocka, primo voto Anna z Sapiehów Sanguszkowa. Dobra te otrzymała ona wraz z mężem w roku 1774 za pozwoleniem królewskim w dożywocie.

W roku 1813, po śmierci właścicielki, starostwo kazimierskie wróciło do Skarbu Królestwa Polskiego pod zarząd Komisji Skarbu.

W roku 1819 w posiadanie starostwa weszła Anna Sapieżyna z Zamoyskich – kobieta o szerokich horyzontach, wielkiej energii, a przy tym doskonała administratorka. Nie jest wprawdzie wiadomo, kto bezpośrednio zarządzał majątkiem Karczmiska, ale pewnym jest, że to z jej inicjatywy dworek uzyskał przedstawioną we wstępie formę.

W 1823 roku dokonano jego rozbudowy i wtedy najprawdopodobniej otrzymał kolumienki wraz z balkonem a także schody do ogrodu.

W roku 1829 dobra kazimierskie, wąwolnickie, gołębskie oraz własność szlachecką Słotwiny Anna Sapieżyna sprzedała swojemu zięciowi księciu Adamowi Jerzemu Czartoryskiemu. Ten, jako zaangażowany w powstanie 1830 r., po jego upadku, mocą Manifestu Cara Mikołaja I skazany został zaocznie na śmierć, a jego majątek uległ konfiskacie (20.X.1831 r.). Okazało się jednak, że ów majątek obciążony jest sporym długiem, o czym przypomnieli wierzyciele. Ostateczny wyrok trybunału Cywilnego Guberni Lubelskiej zapadł dopiero 3.III.1839 r., a już 10.III tegoż roku nowym właścicielem majątku Karczmiska z przyległościami został Ignacy Wessel, który nabył go w drodze licytacji.

Nowy właściciel niezwłocznie rozbudował dworek, nadając mu nową, urozmaiconą formę. Dobudował zachodnią, piętrową część wraz z górnym tarasem, zlikwidował nieużyteczny balkonik nad górnym wejściem, zastępując go gankowym frontonem, dobudował taras oraz nieistniejąca już oficynę. Architektura dworku przetrwała do dziś w niezmienionej formie.

Kolejnymi mieszkańcami dworku od 1906 roku byli jego nowi właściciele: Zbigniew Strażyc oraz jego żona Janina z Pleszczyńskich. Byli to typowi, polscy ziemianie. Głowa rodziny czuwała nad gospodarstwem i finansami, a domem i ogrodem zajmowała się dziedziczka. Nowi właściciele do bryły budynku dodali małą przybudówkę wschodnią, przeznaczoną na dodatkową łazienkę, a to z racji znacznej liczby osób zamieszkujących dworek. Możliwa jest również pewna zmiana wnętrz poprzez wybudowanie ścian działowych, które nadal pozostawały w amfiladzie.

Zbigniew Strażyc zmarł w roku 1916, jego żona w roku 1934. W tymże roku ich syn Stanisław przeprowadził się do folwarku Owczarnia, gdzie był drewniany dworek, pozostawiając dworek karczmiski swojej siostrze Janinie. I była to ostatnia właścicielka a zarazem mieszkanka domostwa o niezbyt długiej, ale ciekawej historii. Ostatnia dziedziczka opuściła Polskę w roku 1945. Zmarła we Francji 6 października 2007 r. jej ostatnią wolą było, by jej prochy spoczęły w Karczmiskach, w rodzinnym grobowcu, w którym spoczywali Jej rodzice. Stało się to 6 listopada 2007 r.

PARK

Pierwsze ogrody krajobrazowe, czyli parki pojawiły się w Polsce wokół siedzib królewskich i magnackich. Okazałe pałace otaczano równie efektownymi, często według wzorów wersalskich parkami, których utrzymanie było dosyć kosztowne.

W miarę rozwoju ziemiaństwa, jako odrębnej grupy społecznej, pojawiły się parki wiejskie. Najczęściej były to ogrody w stylu angielskim, charakteryzujące się rozległymi trawnikami z planowo rozmieszczonymi na nich grupami drzew. Były one łatwiejsze i tańsze w utrzymaniu, gdyż zabiegi pielęgnacyjne ograniczały się do utrzymania trawników w należytej kondycji i okresowego przeglądu drzewostanu. Sadzono gatunki drzew przystosowanych do warunków klimatycznych; w okresie letnim gazony dodatkowo zdobiły gatunki przenoszone z cieplarni.

Ziemianie byli przede wszystkim ludźmi praktycznymi. Zakładano owe parki z potrzeb estetycznych, ale ich wygląd podkreślał status właścicieli i wiele o nich mówił. W Karczmiskach pierwszych nasadzeń dokonano tuż po wzniesieniu dworku o nieskomplikowanej, parterowej architekturze, w centralnym punkcie terenu, który miał stać się parkiem. Właściwe prace nad architekturą krajobrazu wykonano po nabyciu majątku przez Ignacego Wessla (1839 r.). Do dziś zachowały się czytelne ślady owego pierwotnego założenia, którego osią były dwa rozległe trawniki na osi NS. Sam park, położony na stoku wzgórza, objęty był ramą, którą wyznaczały: trakt opolski (zachód), trakt lubelski (południe), zabudowania folwarczne (wschód) oraz bagniste nieużytki od północy.

Zachowany drzewostan pozwala sądzić, że nasadzeniami zajmował się fachowiec. Poszczególne grupy drzew intensywnie rosnących otaczane były gatunkami rosnącymi wolniej oraz kwitnącymi krzewami (bzy, jaśminy).

Ignacy Wessel był człowiekiem nie tylko bywałym i majętnym, był również energicznym i konsekwentnym gospodarzem. Jego sumptem wybudowano murowane ogrodzenie izolujące park od otaczającego go terenu. Z jego czasów zachowało się kilka grabów oraz platan (gatunki wyjątkowo wolno rosnące), modrzew i kilka starych lip (gatunki długowieczne).

Jest także kilka okazów z gatunku akacji (robinii), które zachowały się wzdłuż ogrodzenia.

Rodzina Strażyców zamieszkała w dworku w roku 1906, nie zmieniając zasadniczego układu parku. Uzupełniono drzewostan nasadzeniami świerka, stanowiącego urozmaicenie kolorystyczne, zwłaszcza zimą. Pozostawiono wokół platana, przy powstałym korcie tenisowym niewielka polankę, po lewej stronie alei dojazdowej, której perspektywę zamyka dworek, prezentujący się stąd najokazalej.

Istotnym akcentem był klomb przed frontem dworku oraz kilka mniejszych w sąsiedztwie a także winobluszcz pokrywający ściany budynku (vide foto). Ponadto frontowy trawnik zdobiła okazała tuja, która padła pod naporem wiatru przed 30 laty. Znikł także dąb burgundzki, piękny zwłaszcza jesienią." - opis pochodzi ze strony GBiDK w Karczmiskach.

Pałac dębliński przeszedł tak wiele zmian w swojej budowie i architekturze nie tylko podyktowane kaprysem czy przychodzącą modą ale i jego zniszczeniami i pożarami. Z zamierzchłej historii dziejów jak powstawał w pierwszej połowie XVIII wieku a teraźniejszym dzieli ogromna przepaść jego wartości architektonicznej oraz otaczającego go parku o którym ciut później. Za właściciela hrabiego  Józefa Wandalina z Wielkich Kończyc Mniszech zatwierdzono plan budynków pałacowych w stylu barokowym. 

Sam Józef Wandalin należał do bogatszych magnatów Rzeczypospolitej , posiadał dobra na Rusi, na Sandomierszczyżnie, Podlasiu, Grodzieńszczyźnie oraz starostwa sanockie,jaworowskie,rohańskie,gołębskie. Przekazał niemałą sumę na zbudowanie m.in. pałacu w Dęblinie. Był wybitnie wykształconym człowiekiem, obytym i oczytanym. Posiadał wielki księgozbiór , który od 1854 roku w zbiorach Ossolineum.

 Jako pierwszy w Rzeczypospolitej wprowadził na przyjęciach francuski obyczaj podawania noża i widelca dla każdego gościa. Palny pałacu najprawdopodobniej opracował Antoni względnie jego syn Jakub Fontana ( architekci króla Augusta II) Po śmierci Wandalina pracę budowniczą kontynuował jego syn Jan Karol Mniszech a po nim jego syn Michał Jerzy. 

To on sprowadził do Dęblina nadwornego architekta Poniatowskiego Dominika Merliniego. Wpłynęło to na całkowitą  zmianę  szaty zewnętrznej . Pałac się przeobraził nie do poznania. Tyl klasycystyczny pałacu zagościł od teraz. Dodatkowo pałac otrzymał rzeźby , bramy stylowe i dwie okrągłe niby baszty budynkami. Przy tej zmianie gruntownej także wygląd na zewnątrz uległ zmiennie. 

Powstał piękny park krajobrazowy – europejski. W 1779 roku ogród przy dęblińskim pałacu zaprojektował sam  Jan Chrystian Schuch. W środku parku znajdował się nieregularny staw w wysepką. Na której wybudowano około 1780 roku wg projekty Merliniego pawilon-mauzoleum w stylu grobowca Cecylii Metelii w Rzymie zwanym "świątynią wspomnień”. W ostatniej ćwierci XVIII wieku wybudowano pawilon ogrodowy klasycystyczny. 

Ciekawostką jest to ,że pierwszy piorunochron w kraju był zamontowany przez ks. Jowina Bończa Bystrzyckiego ( proboszcza Stężycy) na omawianym pałacu. Pod koniec XVIII wieku Dionizy Mikler Irlandczyk ( planista ogrodowy) przekształcił urządzanie ogrodu na nowe założenia krajobrazowe. 

Piękno pałacowe zakończyło się z dobą przejęcia pałacu przez Iwana Paskiewicza. Pałac został gruntownie przebudowany i strasznie stylistycznie zeszpecony. Zniekształcono park, pobudował nowe oficyny szpecące krajobraz. Do pałacu dobudowano wielką salę balową i teatralną. Zniszczyło to co cenny architektoniczny styl nie tylko pałacu.  W krypcie kaplicy na wyspie pochowano Paskiewicza i jego żonę a samą kaplicę przemianowano na prawosławną. Wycofujące się wojska rosyjskie w I WŚ podpaliły pałac. W 1918 roku cały zespół pałacowy przeznaczono na lokalizację Francuskiej Szkoły Pilotów. W 1922 roku ruszyła gruntowna odbudowa pałacu związana z decyzją przeniesienia do Dęblina początkowo wytwórni samolotów a później Oficerskiej Szkoły Lotnictwa i Głównej Składnicy Lotniczej. Zniszczony pałac przebudowano na kasyno oficerskie starając się nadać mu jego historyczny blask, Plan odbudowy opracował inż. arch. Antoni Dygat. Odrestaurowano także oficyny przeznaczając górę na potrzeby hotelowe. W tych latach ( 20-0tych) wzniesiono kilka willi w parku. W czasie II WŚ pałac znów został zniszczony. Odbudowano go w 1950 roku. Historię najnowszą każdy już zna pewnie.

 Wielka szkoda ,że nie zachowała się ogrodowa kaplica, oranżeria, mosty i schody, bramy stylowe lecz mimo tego park trzyma swoje piękno.

Zdjęcia własne. Na podstawie K.Kurzyp – Szkice z dziejów miejscowości i okolicy.

Cudowny i przepiękny kościół drewniany pw świętej Anny - Annopol. Jestem pod ogromnym wrażeniem jego wnętrza!!

" 

Historia

Kościół został wzniesiony w 1740 r. z fundacji Jana Tomasza Morsztyna, kasztelana wiślickiego i starosty sieradzkiego, założyciela miasta. Do 1886 r. fil. parafii w Świeciechowie, następnie parafialny. Odnawiany w 1911 r., częściowo uszkodzony podczas I wojny światowej. Nieużytkowany do celów kultowych od czasu wzniesienia obok w latach 50. XX w. nowego kościoła murowanego. W latach 1996-2007 poddany całościowym pracom remontowo-konserwatorskim, obejmującym konstrukcję oraz wystrój i wyposażenie wnętrza.

Opis

Kościół - usytuowany na niewielkim wzniesieniu, na południe od Rynku - jest przykładem osiemnastowiecznej architektury sakralnej charakterystycznej dla terenów południowej Lubelszczyzny. Orientowany, jednonawowy, składający się z prostokątnej nawy o ściętych od wschodu narożach i węższego, prostokątnego, zamkniętym trójbocznie prezbiterium z kwadratową zakrystią od północy. Od zachodu czworoboczna, dwukondygnacyjna kuchta o charakterze wieży, równa wysokością nawie głównej. Drewniany, wzniesiony w konstrukcji wieńcowej z drewna jodłowego i modrzewiowego na podwalinie dębowej ułożonej na podmurówce z głazów narzutowych. Na zewnątrz i wewnątrz oszalowany pionowo deskami łączonymi na styk z listwowaniem, ściany nawy wzmocnione lisicami. Wewnątrz pozorne (drewniane) sklepienie lustrzane. Dachy dwuspadowe pokryte gontem - nad nawą i kruchtą równej wysokości, z wieżyczką na sygnaturkę na kalenicy, nad prezbiterium dach nieco niższy, zamknięty trójpołaciowo, nad zakrystią trójpołaciowy. Więźba dachowa stolcowa. W fasadzie dwukondygnacyjna kruchta-wieża zwieńczona trójkątnym szczytem. Otwory okienne prostokątne, wielokwaterowe, w tylnej ścianie prezbiterium okulus. Wewnątrz chór muzyczny wsparty na słupach, belka tęczowa z krucyfiksem z XIX w., ołtarze neobarokowe z 1. poł. XIX wieku. Wnętrze pokryte osiemnastowieczną polichromią, zrekonstruowaną podczas ostatniego remontu." - opis ze strony zabytek.pl

Pani Teresa spojrzała na mnie wymownie. Tam na Budzyniu chowali ludzi w czasie wojny- tak jej mama mówiła i „starzy” ze wsi. A tu to mówili ,że to cmentarz epidemiczny. Może chowali tam tych ok 1600 ludzi co morowe powietrze zabiło w Bobrownikach w XVIII wieku ? nie wiadomo. Na mapach z XVIII wieku nie ma wzmiankowanego i lokowanego tam cmentarza. Pojawia się na mapach z 1908 roku. Można zatem przyjąć, że powstał między XIX a XX wiekiem. Choć może się mylę.

Poranek dzisiejszy po wczorajszych wojażach delegacyjnych już mnie uspokoił. Słońce z wolna wstaje odsłaniając piękny pejzaż Puław i okolicznych terenów w drodze do Dęblina – do pracy.. Podjąłem myśl, że w końcu jestem gotowy odwiedzić to miejsce. Stary cmentarz jak mówią na niego w Bobrownikach. I niech tak zostanie.

Czasu niewiele mam a droga z Gołębia to mówiąc łagodnie miejscami tor przeszkód i odcinki specjalne dla zawieszenia auta. Mijał łąki bonowskie, mój ukochany Wieprz lekko parujący z rana. Most, kościół w Bobrownikach, apteka i Nepomucen. Pomyśleć, że przy kościele w murach jego obronnych były wieże obronne , została ta z dzwonnicą. Mury kościelne pobielone ,ale pamiętają burzliwą historię tych miejsc. W stronę Podwierzbia ruszyłem wiedząc, że ciut zbaczam.

Chciałem ten renesans lubelski zwany kiedyś kazimierskim zobaczyć w blasku wchodzącego słońca. Wyglądał majestatycznie choć to nie jego front. Zawracam do Nepomucena i widzę drogę polną przy nowych domostwach, gdzie w oddali widać zieleń lasów i łąk. Droga polana jak to polna przy polach ornych i łąkach z drugiej strony. Na wprost las. Nawet latarnie są , kończąc się na ostatnim domostwie. Piękny ranek, ale czuję niepokój wiedząc, gdzie jadę. Dojeżdżam na miejsce. Wycięte w lasku sosnowym. Widać zabudowania byłego miasta Bobrownik. Po lewej zabudowania za laskiem , droga polna wije się dalej i rozgałęzia na nie znane mi kierunki. Pewnie gdzieś prowadzą – mają swój cel. Gaszę samochód. Odbija się blask słońca wychodzący ponad zagajnika o srebrny lakier samochodu. Cisza w sercu. Ptactwo kwili, kłębi się w koronach sosen , wisi nad polami bobrownickimi. Za plecami mam cmentarz. Czuję jego obecność. Nie pamiętam bym miał takie uczucie przejęcia , że ściska w gardle i nogi wolno się toczą jakby nie chciały zbyt szybko wejść do nekropolii. Czarna furtka stalowa, odbezpieczam skobel i wchodzę na teren uświęcony. Kaszkiet z głowy, krótka modlitwa na tej ziemi , ziemi uświęconej.

Przeglądałem zdjęcia z 2011 roku z Internetu to trochę się zmieniło. Stoi przykuwający uwagę głaz narzutowy z poświęceniem dla naszych żołnierzy z symbolem Polska Walcząca tuż przy mogile żołnierza 15 pp „Wilków” podporucznika Feliksa Tymoszczuka. A płytka stalowa z opisem Eugeniusz Radoń leży już pod krzyżem stalowym a na nim są zamieszczone na mosiężnych płytkach informacje o żołnierzach.

Jest i mogiła 5 mieszkańców wsi Bobrowniki zamordowanych w 1945 roku. Opiekunem jest SP w Niwie Babickiej. W 2011 roku jeszcze był skromny biały krzyż i stara płyta nagrobna z 4 filarami. Dziś to już nowoczesna płyta nagrobna.

Krzyże często bezimienne potęgują narastającego we mnie smutku i przeświadczenie że wiele tych śmierci było niepotrzebnych i pożoga wojny zabrała je z ziemskiego padołu. Miejsca pamięci narodowej przeplatają się z miejscem pochówku mieszkańców. Leżą razem w zgodzie i milczeniu. Wiele pomników i krzyży już nie mają tablic informacyjnych. Na niektórych pada data 1919. Przechodzą mnie emocje z tego miejsca. Bardzo mocno czuję jego aurę. Nie boję się ale czuję podświadomie tą przytłaczającą żałość, smutek ,śmierć. Myślę, że tak oddalony od byłego miasta jest ten cmentarz to może chowano też ludzi chorych tu by nie przynosić zarazy do miasta. Czuję mimo ciepłych promieni słońca chłód tego miejsca. Po raz pierwszy. Przeszywający chłód. Uczucia które nie miałem na żadnym cmentarzu. Uczucie niepokoju mnie ogarnęło i to narastające i potęgujące. Na pewno to miejsce nie chowa pod całunem uświęconej ziemi tylko te widoczne groby. Tak czuję …Zegarek nie okłamuje, czas na mnie. Ostatnie spojrzenie, modlitwa za dusze tu cierpiące może ?. i ta cisza tylko przeplatana niekiedy świergotem ptaków i budzącym się byłym miastem Bobrowniki do życia.

Jak matuszka natura nas czyli świat stworzyła byśmy widzieli i wiedzieli po co na nim jesteśmy. Byśmy mieli jasne cele , byśmy kierowali swym owocem życia jak najlepiej i najbogaciej – byśmy mieli pełną świadomość naszego bycia. Tego małego trybiku – nas - w całej machinie ziemskiego padała.

Pewnie trochę zaskoczenia? Nie szkodzi ….. Musiałem wstęp poczynić by móc bezpruderyjnie uderzyć w struny mi bardzo kochane – czyli naturę. Pisałem wcześniej, nie jestem stąd i dla mnie te tereny pod względem kulturowym, historycznym, przyrodniczym cały czas odkrywają swoje tajemnice. Kiedyś taki nie byłem- kochałem przyrodę, łowiłem ryby, łaziłem po lasach, polach, łąkach, ugorach szukając ukojenie i synergii z matuszką naturą. Często się udawało i stan błogości przeszywał mnie na wskroś.

Tu w Lubelskim a dokładniej w powiecie Puławskim. Tu jezior mało (mniej)- głównie ze starorzeczy -Tu króluje Pani Wisła i Pan Wieprz. O Wiśle nie raz mówiłem i pisałem a o Wieprzu tylko wyjaśniłem skąd jest nazwa Wieprz tej rzeki i opisałem jego most przy Dęblinie. Wspominałem też o tym Skockim – cudownym.

303 km -jak nasz dywizjon w Anglii, 303 km rzeki, która tu mogę śmiało powiedzieć jest najpiękniejszą jaką znam, w której się kąpałem, w której łowiłem ryby, przy której siedziałem nocki przy ognisku a jej szum, bochot, koił nerwy i odpowiadał na moje potrzeby egzystencjalne. Jakże ta rzeka jest popularna wśród kajakarzy, żaglówek czy łódek, jakże unikalna jest to rzeka dla ornitologów, botaników, ichtiologów, przyrodników, rolników, globtrekerów, wędkarzy i w końcu tych co chcą odpocząć przy naturze i w naturze. Zaczyna pod Tomaszowem i przez Roztocze , omija szerokim łukiem Lublin przy Łęcznej, przy Lubartowie, zakręca przy Kocku by już prawie linii prostej ( heeheheh) koło Baranowa, Osmolic, Kośmina by ujść właśnie w Dęblinie.

A tak nie było kiedyś. Kilka wieków temu Wieprz uchodził do Wisły na wysokości Stężycy czyli dobrych kilka kilometrów od teraźniejszego miejsca .Panienka Wisła jak to każda kobieta zmienną jest – i zmieniła co nieco swoje koryto. Jedni się cieszyli, że mają dostęp do spławnej rzeki i mogą uruchomić handel, czy zająć się rybołówstwem a inni płakali i mocno zastanawiali się mając tylko starorzecza jak przeżyć. I tak wielkie majątki włościan stawały się marginalne i stracili na znaczeniu by inni mogli się wybić na kanwie hierarchii społecznej.

Jej prawy dopływ - Wieprz zawsze przy niej był i jest. Co sekundę zasila ją swoją miłością i czułością. Uścisk ten jest w Dęblinie zaraz ( no może 300 m) od mostu kolejowego na Wiśle w stronę Borowej.

To co 303 km wcześniej się zaczęło się kończy -kończy się w Dęblinie przy byłej przystani kajakowej . Piękniejszego finału bym sobie nie wymarzył. Dwie naturalne i nieuregulowane rzeki od wieków się uzupełniają choćby w rybostan, zasilają pola, łąki, stają się ostoją dla niezliczonej liczby zwierząt dla niespotykanej liczby roślin i drzew….

A to nad nimi w tym rejonie jest dalej kultywowany wypas koni na przybrzeżnych łąkach. Jak rankiem przy rześkim i już gryzącą w nos z zimna mgłą słychać w Skokach parskanie wierzchowców i klaczy ze źrebakami. Gdzie bladym świtem w nieśmiałej poświacie Słońca widać ich kontury z wolna przechadzające się po zroszonych łąkach. To niezliczona ilość dawniej młynów napędzanych jego wodami, to niespotykany ekosystem fauny i flory mający swoje miejsce w parkach krajobrazowych – Nadwieprzański. To w końcu niczym droga górska wije się niczym wąż wśród przyrody lubelskiej. To także niemy świadek działań wojennych. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w rejonie Wieprza skoncentrowane były siły 4 Armii gotujące się do Bitwy Warszawskiej. We wrześniu 1939 rozegrała się nad Wieprzem jedna z większych bitew kampanii wrześniowej – kilkudniowe walki pod Tomaszowem.

I czyj jest ten Wieprz ? Tych co się na ich terenach rodził ? Czy tych co u nich uchodzi do Wisły? Czy może tych co zasila stawy rybne w okolicach Kocka? A może tych co rozwinęli biznes kajakowy i rejon Baranów – Kośmin jest ich ? Czy może tego starszego pana co siedzi nad jego brzegami w miejscowości Nieciecz i próbuje złapać rybkę na obiad? Czy jednak tych co w byłym mieście Łysobyki ( Jeziorzany) wypasają sobie i sąsiadom krowy przy rozlewiskach? Czy może byłym ośrodku kalwinizmu w Polsce – Lubartowie , gdzie z pałacu Sanguszków wychodzą pięknie ukwiecone drogi nad Wieprza?!

Nie ma jednej odpowiedzi – jest do Wszystkich i Wszyscy powinniśmy o niego dbać.

Niestety my ludzie i stworzone przez nas zakłady, fabryki ,pola uprawne skutecznie niszczymy tą rzekę. Kilka smutnych faktów poniżej :

"Na przykład z Krasnegostawu odprowadzanych jest 698,1 tys. m3 /rok ścieków komunalnych oraz 366 tys. m3 /rok ścieków z mleczarni, z Lubartowa 1031,5 tys. m3 /rok ścieków komunalnych, a także ścieki z zakładów garbarskich. Do Wieprza trafiają ścieki przemysłowe z Zakładów Tłuszczowych „Bolmar” (805,8 tys. m3 /rok), Agros-Milejow (612,4 tys. m3 /rok), Cukrowni Krasnystaw (268,6 tys. m3 /rok) i Cukrowni Klemensów (235,1 tys. m3 /rok). W zlewni Wieprza położone są miasta: Lublin, Zamość, Świdnik, Kock, Radzyń Podlaski, Rejowiec i Ostrów Lubelski, z których ścieki odprowadzane są do dopływów Wieprza. I tak ścieki z Lublina trafiają do Bystrzycy (30 677,3 tys. m3 /rok), z Zamościa do Łabuńki Charakterystyka geochemiczna wód rzeki Wieprz 53 (4 438,7 m3 /rok), ze Świdnika do Mełgiewki (w tym 701,4 tys. m 3 /rok z WSK PZL-Świdnik), z Kocka i Ostrowia Lubelskiego do Tyśmienicy, a do rzeki Świnki odprowadzane są ścieki z KWK „Bogdanka” (4 892 tys. m3 /rok) oraz Łęcznej (781,7 tys. m3 /rok) (Roguska 2007)." *

Pokażmy, że umiemy tylko truć i zabijać tej rzeki, ale aktywnie bronimy ją przed dalszą degradacją. Zgłaszajmy wszystko co nienaturalne ( zmiana koloru, martwe ryby, piana na powierzchni , zapach,…)

Wracając do moich przemyśleń z początku to cieszę się bardzo całym sobą, że jestem tu teraz i mogę być częścią tego ekosystemu, napawać się widokiem, uwiecznić na zdjęciu…… Dajcie szansę naturze a ona na pewno okryje Ciebie płaszczem miłości i czułości….

Dziś Wieprz przy Niebrzegowie i jego starorzeczu. Poranek zimny i rześki. Misterium!

Zdjęcia własne. Przemyślenia też.

*Izabela BOJAKOWSKA, Tomasz GLIWICZ, Olimpia KOZŁOWSKA, Joanna SZYBORSKA-KASZYCKA Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa CHARAKTERYSTYKA GEOCHEMICZNA WÓD RZEKI WIEPRZ

Modrzyce, Młynków, Młynki - Dęblin.

Tereny przywiślane są cały czas narażone na działanie rzeki. Często to były te tragiczne , gdzie żywioł zabierał i dobytek i życie. Pochłaniał całe domostwa , całe wsie czy nawet miasta. Z drugiej strony Wisła cały czas żyje w stanie dzikim i często daje o sobie znać. Z drugiej strony dawała ogromne możliwości rozwoju i nagłą majętność mieszkańców czy to włościan czy mieszczan. Zmiany jej koryta odnotowane są i w XVI i XVII wieku ,lecz dla pobliskiej Stężycy połowa XVIII była gwoździem do trumny tego jakże dobrze prosperującego wiślanego Miasta.

Dziś wydaje się ,że płynie leniwie i ospale. Płytka  idealna dla sportów wodnych a nie żeglugi nie mówiąc o tej handlowej. Ta senność i błogość dzisiejszej Wisła wyzwoliła u mnie potrzebę odwiedzenia jej w Dęblinie. Modrzyce i Młynków oraz Młynki/ 

Historycznie królewska wieś Modrzyce  jest stara- bo z XV wieku. Powstała ona terenie lasu modrzewiowego. 27.VII.1440 roku nadana została przez króla Władysława zwanego Warneńczykiem właścicielowi Dęblina Grotowi z Janowic (Odrowąż), kasztelanowi małogojskiemu. W XVI wieku posiadała areału około 285 morgów ( morga ok-0,56 ha). W 1799 roku należała do klucza dęblińskiego i posiadała 7 włościan zwolnionych od obowiązku pańszczyzny ( płacili czynsz do dworu) 40 włościan pańszczyźnianych. Był także i kowal i kilku przewoźników. Istniała wtenczas  żupa solna co znacznie  podnosiło rangę tej miejscowości. Tu pewnie stały wieże i warzelnie soli. Do niej spławiano tzw rum solny z Wieliczki i Bochni. W latach 30 -tych XIX wieku po nabyciu 4 morgów od księżnej Pauliny Jabłonowskiej przystąpiono do budowy Magazynu Solnego. W tym samym  wieku (1840 r)  przechodzi na własność namiestnika generała feldmarszałka Iwana Hrabi Paskiewicza – opublikowano to w  tomie 43 Dziennika Praw Królewa Polskiego. Spis Ogilby ( 1840/41 r przed zniesieniem pańszczyzny)  mówił, że wieś Modrzyce posiadała 601 morgów a także odwiedzony przeze mnie Młynków 19 morgów. Wieś Modrzycie miała dużą ulicę o powierzchni 22 morgów , zamieszkiwało ją 36 włościan, a średni areał na włościan to 16 morgów. Zaś Młynków był pustym placem przy Wiśle. W 1844 roku zajęto pod obszar Twierdzy Dęblin grunty wsi Modrzyce oraz niektóre grunty wsi Dęblin. Mieszkańców Modrzyc przesiedlono do utworzonej w 1844 roku wsi Rycice, powstałej na gruntach donacji Paskiewicza. Dalsza historia tego miejsca to już historia Twierdzy Dęblin. W teraźniejszym Dęblinie pozostała nazwa ulicy Modrzycka zaś Młynków jako dzielnica.

Dzisiaj odwiedziłem i Młynków i Młynki. Bajeczna sceneria wiślanego świtu wśród lasu na Młynkach była przeżyciem bajecznym. Kierując się wzdłuż łachy przy domostwach odnosiłem wrażenie ,że tu czas się zatrzymał. Mocno tonował ten stan praktyczny brak już zabudowań drewnianych tylko nowe często luksusowe domy świadczą o nastaniu nowych czasów. Pozostawiam łachę i Młynki za sobą – wracam na Młynków by tu zaciągnąć się wiślanym porannym powietrzem. By tu usłyszeć skrzekot mew i innego wiślanego ptactwa. Tu już placu nie ma pustego jak 200 lat temu. Tu piękna architektura drewniana ma się bardzo dobrze. Sielsko i spokojnie jest na tej dzielnicy. Ścieżki rowerowe wałem i te dla pieszych zachęcają na aktywny wypoczynek. Schodzę w dół do Wisły. Tu dopiero uderza mnie ta cudowność wiślanego świata. Łodzie wyciągnięte na brzeg i zabezpieczone linami przed odpływem. Ogromne wierzby i ten bezkres rzeki z jej odnogą. Teraz taka płytka i mało spławna. Aż trudno uwierzyć, żer tędy pływały statki wywożące setki łaszt zboża ( łaszta - około 3000- 3800 litrów) i przywozu śledzi. Zupełnie z boku bliska Modrzyc - Stężyca ( byłe miasto królewskie – 2 razy lokowane) była jednym z najważniejszym w wieku XVI i XVII portów śródlądowych i jednym z najważniejszych graczy w obrocie zbożem i śledziami. 

Jedyne co łamie ten piękny obraz poranka przy Wiśle to śmiecie. Głównie puszki i butelki po złocistym napoju ale i mocniejszym oktanie. Są wszędzie. Jakoś nie przekonany jestem do końca ,ze to wędkarze tak śmiecą bo oni ( nie wszyscy niestety) kodeks wędkarza i nie śmiecą a wręcz odwrotnie. Myłsę,że to miejscowi i ci co podróżują wałem rowerowo bądź pieszo. Ale nikogo nie oskarżam przeca , jeno głośno myślę. Ile mogłem tyle pozbierałem owego „dobrodziejstwa” w jedno miejsce. Czas na mnie. Zostawiam Wisłę, łodzie, mosty widoczne, a na tym drogowym ruch spory. Budzi się dzień, budzi się Dęblin. Czas do pracy…

Zdjęcia własne. Opis na podstawie K.Kurzyp - "Dęblin Szkice z dziejów miejscowości i okolicy"

Wieprz ten Skocki - najpiękniejszy!.

Dla mnie cudowne miejsce. Dziś sam przy poranku, lekko pochmurnym i chłodnym - znaczy rześkim. To tu ładuję akumulatory przed pracą dziś. A ładują się szybko. Potęgują to ptaki, które wiedząc i chyba wiedząc mnie zaczynają ze zdwojoną mocą ćwierkać i podnosić larum. Słyszę sygnałówkę - Pobudka na Twierdzy. Ach jak ja lubię tą trąbkę. Na wprost czubek wieży wodnej na "Lotnisku".

Lotniskowa wieża ciśnień w Dęblinie to jeden z zabytków techniki, który jest ściśle związany z historią Szkoły Orląt. Usytuowana na terenie 41. Bazy Lotnictwa Szkolnego, wieża jest od lat wyłączona z użytkowania.Wieża została zaprojektowana i zbudowana specjalnie na potrzeby powstającej tu od początku lat 20 tych XX wieku szkoły lotniczej. Najprawdopodobniej powstała w 1922 r. umożliwiając zaopatrzenie całego terenu w wodę. Obiekt ten pojawia się często we wspomnieniach pilotów jako punkt orientacyjny. Na jej szczycie była zamontowana dużej mocy lampa szlakowa, pomocna podczas nawigacji nocą.

Po prawo droga na łąkach wieprzańskich na Masów i starorzecze Wiperza. Zobaczcie na mapę z 1944 roku jak przy samej miejscowości Skoki było wybrzuszenie Wieprza w stronę miejscowości. Teraz to już tereny susze i zagospodarowane choćby rolniczo. Ślad jest widoczny jak odpalimy google maps i przejdziemy na tryb satelitarny. Tak ten Wieprz mocno kręcił i często z Wisłą zmieniał koryto w przeszłości. Czyniąc miejscowości przy nich albo byłymi i zatopionymi albo tymi co miały szanse na swój rozwój poprzez dostęp do rzeki. Stężyca pierwotna , Kudłów i wiele innych zostało pochłoniętych przez te rzeki albo nagminnie podmywane i zalewane jak choćby Jaroszyn, Puławy, Bochotnica czy właśnie Skoki. Teraz są wały i to niekiedy podwójne jak choćby na Wiśle , gdzie sama droga stanowi drugi wał -801- Dęblin- Puławy.

Na Wieprzu także pobudowano wały by nie zalewały miejscowości. W sposób trwały zmieniły krajobraz przywieprzański. Kępa wierzbowa Stocka stała się przeszłością, a było to miejsce spotkań , wypoczynku, zabaw mieszkańców. Kępa także została wycięta w Niebrzegowie na rzecz boiska przy remizie.

A Wieprz przecież służył nie tylko rybakom, mieszkańcom do ich codziennej bytności lecz służył i zwierzętom - koniom i bydłu. Tu przy Skokach jest zrobione łagodne zejście do lustra wody - wodopój dla wypasanych na łąkach przywieprzańskich . Wypatrywałem czy po drogiej stronie nie ma śladów przejścia - bród. Czy te betonowo - kamienne resztki były kiedyś główką na Wieprzu ? coś umacniały?

Tli się w dole jeszcze przy Wieprzu. Dym swobodnie i leniwie cięgnie się smugą po łąkach. Coś wypalano chyba a może to wędkarze po nocy pozostawili po sobie tą pamiątkę? I tak dopełnił się świt nad nim - nad Wiperzem. Dla mnie najpiękniejszej rzeki na świecie. A ten przy Skokach to już wręcz mistyczny. Pozostawiam Państwa z nim i mapami jak kiedyś wił się po okolicy i jak często zmieniał swoje oblicze.

Zdjęcia wieży ciśnień w 41. Bazie - internet , pozostałe - własne.

Narracja związana z wieżą w 41 Bazie wraz z recytacją z biuletynu POD DOBRYMI SKRZYDŁAMI - 4/2018.

Port rzeczny -przy byłym forcie generała Turny - Zajezierze.

Dawno tam nie bywałem. Kiedyś, jak mieszkałem w Dęblinie to bardzo często byłem bywalcem tej części Wisły - jako wędkarz. Często jechałem na port by posiedzieć nad Wisłą, wpatrywać się w Twierdzę Dęblin i rozmyślać o tym co tam było i jest.Dziś po kilku latach postanowiłem odwiedzić to miejsce - Port Rzeczny przy Zajezierzu.

Obudził mnie z porannego letargu dół w drodze bitej do portu. Matko moja już zapomniałem jaka ta droga jest kiepska. Wypalone niedawno ugory przy nasypie i w dole nasypu kolejowego już zarastają piękną zielenią traw. Most kolejowy coraz bardziej wyraźny po prawej stronie. Pojawiają się i kocie łby na drodze. Krajobraz poranny potęguje obecność starodrzewia które pewnie dobrze pamięta czasy carskie. Mijam dwa samochody - no takkkk - to pewnie wędkarze a nie jak ja- już nie wędkarz lecz ciekawy historii amator. Port powstał w XIX wieku jak powstawała i trwała Twierdza. Niedługo po 1847 roku, kiedy to zakończono budowę przez gen. Turny fortu Gorczakowa ( po 1918 roku Fort Turny) powstał port rzeczny śródlądowy. Twierdza nie tylko kontrolowała szlaki kolejowe, drogowe ale i ruch na Wiśle.Służył m.in. jeszcze przed pierwszą wojną światową do kotwiczenia środków pływających i wyładunku materiału wojennego.

Samochód gaszę. Piękny most kolejowy góruje nade mną. Schodzę w dół i zatrzymuję się przy porcie - teraz to ot jeziorko z niewielkim dostępem do Wisły przez kanał- rów. Dziś już brak połączenia z Wisłą, ale przy wyższym stanie wody zasila w wodę były port. Kilku wędkarzy już rozstawionych i oddają się swojemu hobby. Nie ukrywam - zatęskniłem za wędkowaniem. Oglądam z uwagą relikwie byłego portu z wieżą bądź co bądź dla mnie póki co niewiadomego pochodzenia. Będzie temat do dalszych poszukiwań. Przyroda już obudzona, pełno ziarnopłonu,żywo-zielonych traw, fioletowego kurdybanka a jaskółcze ziele zaczyna kwitnąć.

A w tym wszystkim i port i Wisła i Twierdza po drugiej stronie. Tu był pierwszy most na Wiśle łączący Fort Gorczakowa z Cytadelą. Ogrom historii, zaczynam się zatracać w myślach i tych historycznych i tych przyrodniczych, gdy nagle wybudza mnie pociąg przejeżdżający przez swego czasu - kiedyś drugi pod względem długości most na Wiśle.

Teraz między główkami są zimowiska ryb - teren wybitnie chroniony i dobrze. Wracam z niedosytem i wiedzy i krajobrazu. A przecież tuż tuż za rogiem inne historie i relikty ich bytności .... Magazyny mobilizacyjne, Fort Gorczakowa,blok, a samo Zajezierze to już odrębna przygoda historyczna. Nie jestem na nią przygotowany. Może kiedyś.

Zimno. Bardzo zimno.

Zachwalałem dwa dni temu piękną wiosnę i słońce a dziś? Śnieg lekko poprószył co wcale nie ruszyło wędkarzy na forcie Mierzwiączka, ale mnie tak - bo się wyletniłem w wiatrówce. Fort przywitał mnie chłodno i zakazami wejścia oraz okamerowaniem terenu – w końcu to teren klubu tanecznego i nocnego jak można wyczytać na jego stornie. Trochę mnie tam nie było a tu proszę młodzież z okolic wypełnia były fort i w rytmie nowoczesnej muzyki ( pewnie tak ) oddaje się zabawie i rozprężeniu. Trochę ( mocno trochę) się zdziwiłem, że tak skończył jeden z najbardziej zachowanych fortów ,ale pomyślałem od razu ,że to może i dobrze, że tętni życiem, że coś w nim się dzieje? Bo straszył i był meliną dla kloszardów czy koneserów innych odurzających środków.

Nic tu po mnie, przy tym Forcie nr 2 ,gdzie był 1000 osobowy garnizon i 24 działa broniły za carskich czasów rejon Modrzyc stacji kolejowej, tereny przy rzeczce Mierzwiączka ,Żdżary i południowo-wschodni Osiedla Irena. A sama wieś szlachecka Mierzwiączka ( Mierziączka) była już notowana w przekazach pisanych 1515 roku.

Grunt , że miała drogę do wiatraka . A były to lata 1840/41 ,gdzie Stefan Ogilba wykonał rejestr pomiarowy. Sama wieś liczyła 1022 morgów i 78 prętów i zaliczała się do największych areołowo w dobrach dęblińskich. Posiadała karczmę rządową i i kuźnię także rządową. Średnio włościan posiadał areał gospodarstwa 19 morgów ( morga to około 0,56 hektara). Wsiadam do auta, nastawiam ciepły nawiew. Zostawiam wędkarzy i klub za sobą. Ruszam dalej – ot tak bez celu- szukając ukojenia dla oka i duszy. Miasto jako piękna waza porcelanowa poklejona z odłamków jakimi są wsie wygląda podobnie. Mozaika kontrastujących ze sobą drewnianych zabudowań często już opustoszałych i te nowe , zadbane murowane często z ciekawą architekturą.

Choćby szutrowa droga Chabrowa to już nowe domy, lub odnowione – oko cieszą bo są w zgodnie z przyrodą jej otaczającą. Budynki gospodarcze z czerwonej cegły kolorują ten bury i szary ranek.

A tej cegły tu w okolicach na Twierdze na Forty i na Kolej wypalano ogromne ilości Dostarczały je cegielnie z Krasnoglin ( dwa piece hoffmanowskie), Sławczynie, Kleszczówce, Grondach, Lasoniu, Moszczance, Sierskowoli. Miliony sztuk cegieł trafiało na plac budowy. Pewnie i cześć z nich potrafiła po już nieistniejących już fortach i budynkach fortowych na domy mieszkalne, obory czy budynki gospodarcze. Choć tego pewny nie jestem. W końcu jawi mi się miejsce godne mojego postoju. Wierzby zapraszają mnie do siebie, szum Irenki i jej wolny bieg proponują wypoczynek i kontemplacje. Jakże bliski jestem celu swojej wędrówki czyli wiatraku przy Irence.

A rzeczka mimo ,że zmeliorowana raczej jest to ma swój urok, choć tylko ma 11 km to pięknie okala i otacza Dęblin nadając mu kolorytu. Wpada do Wieprza by później do Wisły i do Bałtyku. Gołębnik były na lewo a przede mną łąki i ona – rzeczka. Siadam na masce i napawam się widokiem wierzb. Kto by pomyślał ,że w Dęblinie jest takie cudowne miejsce? A jest. Zrobiło się sielsko, piesek gdzieś zaszczekał, kury gdaczą w pobliżu.

Już wiem, że to miejsce skąd mogłem jeszcze w latach trzydziestych ubiegłego wieku oglądać wiatraki w akcji a były dwa. Ten blisko miejsca gdzie jestem i pewnie stąd ulica zwie się Wiatraczną. Na późniejszych mapach już ich nie było. I tu prośba moja! Kiedy zniknęły z krajobrazu z ulicy Wiatracznej te wiatraki ? Czy już w pożodze getta i okupacji niemieckiej ich nie było ?

Mapa z 1926 roku 

Daje do myślenia, w tym miejscu szczególnie. I nie wiatrak lecz ten teren przesiąknięty ludzkim cierpieniem , głodem i śmiercią pogłębia mój stan zamyślenia. Rzeczka spokojnie płynie, jako niemy świadek tej tu historii. Zimno się potęguje i pies się mną zainteresował. Nie ryzykuję , siadam do auta.Włączam ogrzewanie, mijam byłą piekarnię na Grunwaldzkiej. Kieruję się do pracy.

Mapa z 1942 roku

Pomyśleć, że tam gdzie pracuje jeszcze tak w miarę niedawno było boisko sportowe i teren zielony – park miejski . To tam AKS, Orły „Czarni” i inni kopali piłkę w pobudowanym w 1935 boisku z prawdziwego zdarzenia. Teraz to od 60 lat teren Wojskowych Zakładów Inżynieryjnych SA a kiedyś Wojskowych Zakładów Naprawczych. Dorodne dęby które już zaczynają się na Podchorążych od strony Puław są i mają się wspaniale w Wzinż-u – zapewniam.

Zdjęcie własne.2019. Opis na podstawie K.Kurzyp "Dęblin Szkice z dziejów miejscowości i okolic", opowiadaniap. Czesława Majstereka - czarnideblin.futbolowo.pl. Dęblin.

Cmentarz carski "forteczny" Dęblin.

O cholerka ! za daleko pojechałem. Na historycznych ruinach fortu generała Prądzyńskiego zawracam. Jest "betonka" na oczyszczalnie ścieków. Skręcam by za chwilę postawić samochód. Ciut dalej na łuku, by nie przeszkadzał. Dochodzę do już zamszonej i lekko ubrudzonej tablicy informacyjnej.

A przede mną jawi się informacja z kilkoma zdjęciami :

„Cmentarz forteczny założony został w 1857 r. W latach 1857 - 1914 był miejscem pochówku oficerów, podoficerów i żołnierzy służących w twierdzy Iwangorod oraz ich rodzin. W latach 1914-1915 grzebano tu żołnierzy carskich poległych w trakcie działań wojennych I wojny światowej. Nieliczne pogrzeby miały również miejsce w latach 1921-1946. Cmentarz jest miejscem spoczynku osób wyznania prawosławnego, rzymsko - katolickiego i prawdopodobnie protestantów”

Informacja pojawia się praktycznie w każdym zapytaniu w Internecie. Może i dobrze, skondensowana, krótka, treściwa. Nie oddaje w żaden sposób emocji i duchowości, ale to przecież zapomniany cmentarz i to nie nasz. Rzut oka na okolicę. Ciepłe kwietniowe słońce prowokuje do działania. Ubrany może nie w strój właściwy cmentarzom, ale skromny i poważny – trekkingowy zaczynam nawiedzenie cmentarza. Znak krzyża , czapeczka z głowy , krótka modlitwa. To miejsce poświęcone a jemu się należy stosowny szacunek. Miejscowi mówili, że w latach 50-tych było tu jeszcze ogrodzenie. Królowały lipy już dorosłe , bzy i kaliny. Dziś jeszcze trawa bura , choć przebija się już nowa, młoda , tegoroczna. Wystrzeliwuje małymi kępkami pod nogami. Krzaki - akacji głownie bardzo utrudniają chód. Pod nogami wiją się jeżyny i chaszcze niewiadomego mi pochodzenia. Teren bardzo zapuszczony i niezadbany. Czytałem o tym, ale nie zrażony podążam dalej. Mierzę każdy krok na tej uświęconej ziemi tak zapomnianej przez teraźniejsze pokolenia. Dywan kwitnących cudownie barwinków przede mną. To jasny znak, że zaczynają się nagrobki i kazamaty.

Cerkiewka 

Barwinek jakby otaczał te groby swoją opieką i otulał tam pochowanych do wiecznego snu. Gdzieś po lewej wyrzucone siedzenia i opony od samochodu a jeszcze dalej części lodówki. Myślę, ależ się musieli postarać by taki kawałek od drogi wyrzucić śmieci. Przecież można było oddać na wysypisko choćby ale po co ! Lepiej zaśmiecić teren i co najważniejsze cmentarz , czyli miejsce uświęcone. Nie znajduję wytłumaczenia na ten akt wandalizmu, lecz to tylko początek smutnych obrazów z tego miejsca.

Płyta nagrobna

Ktoś z agencji reklamowej „Figaro” – nie robię kryptoreklamy bo tak stoi na niej opracował ją ( pewnie w konsultacji z historykami ) i był zarazem mecenasem jej powstania pisze ,że także były pochówki innych wyznań niż prawosławia. To ile tej święconej wody z religii katolickiej czy prawosławnej wchłonęła ta ziemia stając się uświęconą a tak przez te czasy sprofanowanej. Jeszcze połowie ubiegłego wieku cerkiewka miała zadaszenie a płyty nagrobne miały swoje miejsce. Dziś jest na swoich miejscach już niewiele.

Dachu na cerkiewce już nie ma , okien także. Płyty w gęstych chaszczach są porozrzucane i poprzesuwane. W pochówkach kazamatowych są poczynione podkopy- pewnie w celu grabieży. W końcu chowani tu byli ważni oficerowie w ich pełnym rynsztunku. Hieny cmentarne, kloszardzi czy w końcu ludzie zbyt ciekawi dopełnili i dopełniają i tak już opłakanego widoku grabieży i niszczenia. Gdzieś butelka po winie, wódce, zrobiona toaleta z połamanych grobów to widok , który przeraża mnie już 40 letniego człowieka.

Spokój tych dusz przez przeszło 160 lat jest zmącony i chyba nie wcześnie znów nastanie. Ściana coraz większa chaszczy odstrasza mnie do dalszej wędrówki po tym cmentarzu. Można wyczytać, że pochowanych było tu około 2000 ludzi. W samym schemacie cmentarza ustalono, że południowa część przeznaczona była na pochówki kazamatowe ( groby kazamatowe) kadry wyższej, dowódczej i ich rodzin. Cześć północna dla podoficerów i szeregowych i ich rodzin. Teraz ten układ jest nieczytelny a można by pokusić się użyć stwierdzenia, że jest zdewastowany a był nie mały bo o wymiarach 410 x 590 m. Wykonuję kilka fotografii tego co dostrzegłem. Nie szukam już ruin mauzoleum. Stoję przez cerkiewką, słyszę świergot ptaków, lekki szum wiatru. Zamykam oczy i w milczeniu odmawiam modlitwę za tych i to miejsce, czyniąc znak krzyża mając nadzieję, że stan ten co jest ulegnie zmianie.

Nadzieja pojawiła się w 2016 roku, gdzie odbyło się uroczyste przekazanie cmentarza fortecznego twierdzy Dęblin na rzecz parafii prawosławnej pw. Św. Równej Apostołom Marii Magdaleny w Puławach.

Młody 29 letni proboszcz w Puławach w dekanacie lubelskim – ks. Jarosław Szczur na łamach gazety Twój Głos mówi :

” Chcielibyśmy uporządkować teren, ogrodzić cmentarz i jeśli będą środki finansowe to odnowić część grobów. Chciałbym również postawić prawosławny i katolicki krzyż, ponieważ spoczywają tam szczątki ludzi różnych wyznań.”

Zdjęcie Lidar - widoczny zarys nekropolii

Minęło kilka lat i wielka szkoda, że niewiele lub nic nie zmieniło. Liczę , że z urząd Gminy Stężyca i parafii prawosławnej pw. Św. Równej Apostołom Marii Magdaleny uda dojść się do konsensusu.

Czy przed 2016 rokiem właściciel gruntów, gdzie jest cmentarz czynił jakieś starania by zmienić jego byt i przywrócić przynajmniej jego powagę? Tego nie wiem.

Jest teraz tu i teraz. Może jakby ogłoszono jakąś akcję sprzątania i wycinki to po troszku by się obraz tej nekropolii zmienił ? Żywię nadzieję, że tak by było.

Wychodzę z cmentarza, ostatni raz pochylam czoło nad tymi co tam spoczywają bijąc się z myślami co dalej z tym miejscem. Tak bliskim historycznie Dęblinowi a administracyjnie Stężycy byłego królewskiego miasta….

Na kilku mapach pozwoliłem zaznaczyć ową nekropolię. Zdjęcie z użyciem Lidar wykreśla nam zarys prostokąta cmentarza.

Mapa z 1908 roku.

Mapa z 1926 roku.

Opis na podstawie tablicy informacyjnej , ze strony diecezji prawosławnej . Internetowego wydania Twój Głos, oraz przegladprawoslawny.pl i geocaching.com i dostępnych informacji.